چکیده:
ظهور حکومت شیعی مذهب آل بویه در قرن چهارم هجری به عنوان یکی از مهمترین حوادث تاریخی قرن چهارم و پنجم هجری، تاثیرات عمیق و مهمی در تحولات جامعه آن روزگار و به طور خاص تحولات و شرایط اقتصادی داشته است. با توجه به ثبات نسبی سیاسی عراق در این دوران و همچنین مدیریت خردمندانه امیران آل بویه در به کارگیری سیاست ها و اقدامات اقتصادی که بسیاری از آنها در دنیای آن روز، اقدامات مترقی و بدیع محسوب می شدند، عراق دربعد توسعه وپیشرفت اقتصادی به رشد بالایی دست یافت. سوال اصلی پژوهش این است که مهمترین اقدامات اقتصادی حاکمان آل بویه درعراق چه بوده است ؟این تحقیق ازنوع تحقیقات کیفی است که با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که حکومت آل بویه توانست با توانایی و اقتدار امیرانی چون رکن الدوله، عمادالدوله، معزالدوله، عضدالدوله و دیگر حاکمان، بر مناطق پر برکتی چون جبال، فارس، خوزستان و عراق مسلط شده که این ایالت ها علاوه بر بهره مندی از شرایط طبیعی اقتصاد همچون کشاورزی، معدن، ثروت آبی و صنعت خود، امیران بویهی هم نیز با سیاست ها و اقدامات اقتصادی همچون توجه به آبادانی و عمران شهرها و بازارها، بازسازی سدها و بندها، امنیت بخشیدن به راه ها و جاده های کاروانروی تجاری و غیرتجاری، برقراری سیستم مالیاتی و توجه به امر تجارت و بازرگانی بر رشد و ترقی اقتصادی قلمرو تحت سلطه خود افزودند. و در این میان نیز برخی از امیران بویهی بر خلاف حاکمان اولیه، با وضع مالیات های سنگین، عدم توجه به بازار و رشد تجارت، سد سازی و آبیاری به امور اقتصادی و زندگی مردم وقعی نمی نهادند که این امر موجب پسرفت اقتصادی مردم، از بین رفتن آبادانی شهرها و بازارها و به تبع آن ایجاد شورش-ها، بحران های اقتصادی و ظهور گروهی به نام عیاران در مناطقی همچون بغداد و کرخ در اواخر دوران بویهی که موجب ناامنی و غارت اموال تاجران و بازاریان در شهرها شده بودند.
The emergence of the Shiite government of Al-Buwayh as one of the most
significant historical events in the fourth and fifth century AH had profound
effects on the society especially on the economic conditions. Given the relative
political stability of Iraq during this period, as well as the Buyid emirs’ wise
implementation of economic policies and measures, many of which were
considered progressive and innovative in the world at that time, Iraq witnessed
rapid economic growth and development. The main question of the research is
what were the most important economic actions of Al-Buwayh in Iraq? This
research is a qualitative research, that is done using documentary analysis and
historical and library documents. Findings revealed that with the efforts of emirs
including Rokn al-Dawla, Imad al-Dawla, Adud al-Dawla, Mu'izz al-Dawla and
others, the Buyid dynasty could rule over affluent areas like Jibal, Fars, Khuzistan,
and Iraq, while enjoying natural conditions of economy, like agriculture, mine,
water wealth and industry, their economic growth was boosted by the emirs’
economic measures and policies, such as cities’ and bazaars’ development,
reconstruction of dams, controlling commercial and non-commercial roads,
taxation, and focus on business. However, some emirs, in contrast with first rulers,
did not care about economic matters and people’s life by heavy taxations,
neglecting business growth, dam construction and irrigation, all of which led to
economic regression, destruction of cities and bazaars, and consequently to riots,
economic crises, and the emergence of a group called Ayyaran in areas like
Baghdad and Karkh, who brought insecurity and plundered businessmen’s
properties during the last years of the Buyid dynasty.
خلاصه ماشینی:
نتايج تحقيق حاکي از آن اسـت که حکومت آل بويه توانسـت با توانايي و اقتدار اميراني چون رکن الـدوله ، عمادالدوله ، معزالدوله ، عضـــدالدوله و ديگر حاکمان ، بر مناطق پر برکتي چون جبال ، فارس ، خوزسـتان و عراق مسـلط شده که اين ايالت ها علاوه بر بهره مندي از شرايط طبيعي اقتصاد همچون کشاورزي ، معدن ، ثروت آبي و صـنعت خود، اميران بويهي هم نيز با ســياســت ها و اقدامات اقتصــادي همچون توجه به آباداني و عمران شهرها و بازارها، بازسازي سدها و بندها، امنيت بخشيدن به راه ها و جاده هاي کاروانروي تجاري و غيرتجاري ، برقراري سيستم مالياتي و توجه به امر تجارت و بازرگاني بر رشد و ترقي اقتصادي قلمرو تحت سلطه خود افزودند.
( ابن خلدون ، ١٣٦٣: ٦٥٣-٢/٦٥٤) به علت وضـعيت سـياسي آشفته قبل از روي کار آمدن معزالدوله در بغداد و اثرات سـقوط بغداد و هرج و مرج حاصل از آن اقتصاد شهر به هم ريخته بود و به همين علت معزالدوله بعد از رسـيدن به تخت قدرت سـريعترين عمل ممکن جهت سـروسـامان دادن به وضعيت سـياسي و اقتصادي کشور را انجام داد که در آن مقطع زماني افزايش ماليات بر اموال و گرفتن خراج ســنگين از مردم ســريعترين عمل بود و اين نوع ماليات گيري با قدرت يافتن معزالدوله تقريبا پايان يافت و امير بويه با انجام اقدامات اقتصــادي از جمله حفر چاه ها و بازســازي ســدها و غير اقتصــاد شهربغداد را به حالت عادي بازگردانده بود.