چکیده:
توجه به سیاست خارجی به عنوان یکی از محوریترین بخش های مطالعه در حوزه علوم سیاسی و روابط بین الملل مطرح بوده و بسط گستره تفسیرها و تحلیل های علمی سیاست مداران گذشته اهمیت بسزایی دارد. باتوجه به اینکه دکتر محمد مصدق از بزرگترین چهره های سیاسی تاریخ معاصر ایران به شمار میآید هدف این مقاله تحلیل و واکاوی اصول موازنه منفی دکتر مصدق در سیاست خارجی است . در این راستا از روش کتابخانه ای استفاده شد. بررسی ها حاکی از آن بود که ؛ اساس سیاست مصدق ، خودداری از اتحاد سیاسی و نظامی با یکی از دو ابر قدرت انگلیس و شوروی و کوشش برای بهره گیری از رقابت آنها در جهت تامین حداکثر منافع ایران بود. مصدق نفع کشور را در برقراری موازنه منفی اعلام کرد؛ یعنی نه تنها به شوروی امتیاز نمیدهیم بلکه حقوق ایران را نسبت به نفت جنوب نیز که در اختیار انگلیس است ، استیفا میکنیم . دکتر مصدق پس از اینکه توانست نفوذ انگلستان را در ایران مسدود کند، دست به اقداماتی برای ایجاد تعادل میان شوروی و امریکا در ایران زد. از نتایج اعمال موازنه منفی توسط دکتر مصدق میتوان به تعیین هیات مدیره موقت شرکت ملی نفت ایران بلافاصله پس از رسیدن به مقام نخست وزیری در اردیبهشت ١٣٣٠، شرکت در جلسات شورای امنیت و قطع رابطه با انگلستان و انحلال کنسول گریهای انگلیس اشاره نمود
خلاصه ماشینی:
از نتايج اعمال موازنه منفي توسط دکتر مصدق ميتوان به تعيين هيأت مديره موقت شرکت ملي نفت ايران بلافاصله پس از رسيدن به مقام نخست وزيري در ارديبهشت ١٣٣٠، شرکت در جلسات شوراي امنيت و قطع رابطه با انگلستان و انحلال کنسول گريهاي انگليس اشاره نمود .
روز ٢ خرداد ١٣٣٠، باقر کاظمي، وزير دارايي طي نامه اي به ريچارد سدان ، نماينده جديد شرکت نفت اعلام کرد که چون نمايندگان خود را براي ترتيب اجراي قانون ملي شدن ، معرفي نکرده است ، چنانچه ظرف يک هفته ، يعني تا آخر روز ٨ خرداد نمايندگان مزبور معرفي و اعزام نشوند، دولت ناگزير است به وظايف قانوني خود، بر طبق مقررات قوانين ٢٤ و ٢٩ اسفند ١٣٢٩ و ٩ ارديبهشت ١٣٣٠ عمل نمايد (نجاتي، ١٣٧٧: ٢٩٣).
661 خزانه داري انگلستان از تسعير موجودي ليره هاي ايران در لندن جلوگيري کرد و نيز با رد درخواست وام از دولت امريکا و بانـک صادرات بين المللي براي خريد کالاهاي مورد نياز، دکتر مصدق در تنگنا قرار گرفت (اميني، ١٣٨٤: ١٣٧).
پس از تصويب ملي کردن صنعت نفت ، نخست وزيري مصدق دومين شکست فاحش و تعيين کننده سياسـت خارجي انگلسـتان در ايران محسوب ميشد و اين در حالي بود که آن کشور تمام تلاش خود را در جهت جلوگيري از بـه قـدرت رسـيدن مصـدق انجام داده بود (ازغندي، ١٣٨٤: ٢١٢).
(91 :1377 در رابطه با سياست خارجي ايران نسبت به امريکا در دوره نخست وزيري دکتر مصدق بايد به يک نکته مهم اشاره کرد: سياسـت موازنه منفي مصدق بر اين اصل استوار بود که ضمن دوستي با امريکا، مانع دخالت آن دولت در ايران شود (علي بابـايي، ١٣٧٥: ١٠١-١٠٠).