چکیده:
مسئلۀ عدالت صحابه از مهمترین و پرچالشترین مسائل تاریخ صدر اسلام است؛ بزرگان اهل سنت به استناد ادلۀ قرآنی و روایی، تمامی صحابه را عادل دانستهاند؛ مهمترین دلیل ارائه شده برای عدالت صحابه، آیۀ رضوان است که با توجه به آن، ادعا میشود تمامی صحابه یا مجموع حاضرین در بیعت رضوان، عادل هستند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، عدالت تمامی صحابه یا شرکتکنندگان را مورد ارزیابی قرار میدهد؛ یافتههای این نوشتار چنین است؛ نخست: از آیه، عدالت تمامی صحابی شرکتکننده در بیعت اثبات نمیگردد؛ دوم: بیعت رضوان نمیتواند عدالت تمامی صحابه در تمام عمر را اثبات نماید و اینکه این آیه تنها بر رضایت خداوند بهصورت مشروط و آن هم در آن زمان و از گروهی خاص از صحابۀ حاضر در بیعت، دلالت میکند. عمدهترین ادلۀ نقد عدالت صحابه در این آیه دو مسئلۀ است؛ نخست اینکه رضایت خداوند منحصر به زمان نزول است و سپس آنکه خطا و لغزشهای فراوان صحابه که در نگاشتههای اهل سنت وجود دارد، نوعی نقض عدالت آنان است.
خلاصه ماشینی:
برخی دیگر از عالمان اهل سنت، استدلال دیگری نیز دربارۀ عدالت تمامی صحابه ارائه نمودهاند؛ آنان بر این باورند که «خداوند در این آیه از اهل بیعت رضوان راضی شده است.
رضایت موقت خداوند عالمان اهل سنت معتقدند رضایت خداوند منحصر به زمان صلح حدیبیه نبوده است، بلکه شامل تمام عمر صحابه میشود؛ در پاسخ این ادعا میتوان چنین گفت که این ادعا بدون دلیل است؛ زیرا نهایت چیزی که از آیه میتوان استفاده نمود، این است که خداوند در همان زمان بیعت، از بیعتکنندگان راضی بوده است و دلالتی بر رضایت ابدی از صحابه ندارد؛ اگر خداوند رضایت ابدی بیعتکنندگان را اراده کرده بود، باید سیاق آیات را طوری تبیین مینمود که دلالت بر رضایت دائمی از آنان داشته باشد.
همانطور كه از آیۀ شریفه استفاده میشود، این افراد با وجود ادعای اسلام مورد عتاب پیامبر قرار گرفتند؛ حال چگونه این اصحاب آن حضرت میتوانند در همان صلح حدیبیه مورد رضایت الهی قرار گرفته باشند؟! در نتیجه طبق آیات فوق همۀ بیعتکنندگان عادل نبودند و بسیاری از آیات علیه این افراد بعد از نزول آیۀ رضوان نازل شده است؛ این نزول خود دلالت دارد که رضایت خداوند منحصر در همان زمان نزول است و شامل تمام حیات بیعتکنندگان نمیشود.