چکیده:
استفاده ابزاری از دین در عصر حاکمیت غزنویان در ایران در دو بعد داخلی و
خارجی مورد تایید غالب پژوهشگران این دوره است. اما در عین حال اهتمام ویژه
به مناسک و عبادات دینی از جمله اقامه نمازهای روزانه ، التزام و تقید به روزه و
سایراحکام اعتقادی ، جدا از دغدغه ها و الزامات سیاسی مورد توجه غزنویان بود.
جالب اینکه در این عرصه چون عرصه های دیگر حکومتگران غزنوی بر حفظ
اصل «حشمت و هیبت» سلطان تلاش بسیار داشته اند، به گونه ای که انجام مناسک
عبادی و حضور در مساجد به هیچ وجه ناقض اصل مذکور نبود. باور به استخاره،
نذر و دعا نیز نزد سلاطین غزنوی از جایگاهی خاص برخوردار بود تا جایی که
یورش ها به هند تا حدی از این منظر یعنی ادای نذر سالیانه مورد توجه بود و در
سخت ترین تنگناهای سیاسی توسل به استخاره و نذر را تنها راه برون رفت از
مشکلات قلمداد می کردند. بدیهی است که این پایبندی و تقید غزنویان به ارزشها
و هنجارهای دینی تا حدی مبتنی بر برخورداری و بهره مندی آنان از معارف دینی
روزگار خود بود. سلطان محمود و فرزندانش مسعود و محمد از اوان کودکی
تحت نظارت علمای برجسته ای نظیر پدر قاضی امام صینی و قاضی امام صاعد به
آموختن قرآن، حدیث و اخبار مشغول بودند.
خلاصه ماشینی:
جالب اينکه در اين عرصه چون عرصه هاي ديگر حکومتگران غزنوي بر حفظ اصل «حشمت و هيبت » سلطان تلاش بسيار داشته اند، به گونه اي که انجام مناسک عبادي و حضور در مساجد به هيچ وجه ناقض اصل مذکور نبود.
وي از قول همين عبدالغفار مي افزايد که شاهزادگان با اشتياق فراوان جدة او را «پيوسته بخواندندي تا حديث کردي و اخبار خواندندي ، و بدان الفت گرفتندي »٤١ فرخي سيستاني از انس و الفت امير محمد به قرآن اين گونه ياد مي کند : 42 «به علم خواندن و قرآن ، نهاده اي دل و گوش جز از تو ، گوش نهاده به بربط وناي » از رهگذر صرف اوقات بسيار جهت آموختن زبان عربي ،هم به منظور وقوف بر معارف ديني و هم به دليل آگاهي از ديگر علوم رايج روزگار و برخي ضرورتهاي سياسي بوده است که در منابع معتبر به آشنايي ٤٣ وگاه تسلط سلاطين و شاهزادگان غزنوي به زبان عربي ويا تأليف و تقديم کتاب هاي به اين زبان به آنها اشاره مي شود.
(ابوريحان بيروني ، الصيدنه في الطب (داروشناسي در پزشکي )، ترجمه باقر مظفرزاده ، تهران ، فرهنگستان زبان و ادب فارسي ، ١٣٨٣، ص ١٦٩، در اين مورد و همچنين انتساب تأليف کتاب فقهي به سلطان محمود رجوع شود به (يوسفي ، همان ، صص ٢١٠-٢١٢ و عبدالحسين زرين کوب ، ازگذشته ادبي ايران ، تهران ، الهدي ، ١٣٧٥، ص ٢٣٢، همو ، سيري در شعر فارسي ، تهران ، علمي ، ١٣٧١، صص ١٢،٥٣٢.