چکیده:
دو نظریه «تذکّر» و «تجرید» که هریک به ترتیب به افلاطون و ارسطو منسوب است، در این مقاله بحث شده و سپس مراتب ادراک از دیدگاه مشهور بررسی شده تا در مقایسه با آن زمینۀ فهم دیدگاه صدرا بهتر فراهم شود. طبق دیدگاه مشهور آدمی از چهار مرحله ادراک برخوردار است که از ادراک حسی آغاز و با تجرید و انتزاع بیشتر صور محسوس بهوسیلۀ قوای مختلف نفس، مراتب ادراک به ترتیب پدید میآید تا میرسد به نزع تام و تجرید کامل صور محسوس بهوسیله عقل و دریافت طبیعت خالص که بالاترین ادراک (ادراک عقلی) حاصل میگردد. ولی طبق دیدگاه صدرا پیش از هر چیز ادراک وهمی از صحنه خارج میگردد و وهم همان عقل تنزّل کرده و ادراک وهمی، ادراک عقلی منسوب به امور جزئی و مشخص است. دیگر مراحل ادراک نیز نه بر اساس میزان تجرید صور محسوس از عوارض بیگانه باذات شیء، بلکه ناشی از نحوه وجود درک کننده؛ یعنی نفس انسانی است. اگر نفس انسان پابست عالم حس باشد، ادراک او ناگزیر در همین محدوده و منحصر به امور حسی خواهد بود. اگر نفس انسان ساکن کوی خیال باشد، ادراک او نیز خیالی است و اگر نفس بتواند مقیم عالم عقل گردد، میتواند از ادراک عقلی برخوردار گردد. از نگاه صدرا ادراک و معرفت آدمی نحوۀ وجود او است که میتواند با صیرورت نفس بهسوی کمال، تکامل یابد نه بهحسب تجرید که هرچه میزان تجرید مدرک بیشتر، انسان بتواند به ادراک والاتر دست یابد.
The two theories of "Remembering" and "Abstraction" which are
attributed to Plato and Aristotle respectively, are discussed in this
article and then the levels of perception from the famous viewpoint
are examined in order to provide a better understanding of Sadra's
viewpoint. According to the well-known view, a person has four
stages of perception, which begins with sensory perception and with
the further abstraction and abstraction of perceptible forms by
means of different powers of the soul, the levels of perception
appear in order until it reaches the complete abstraction and
complete abstraction of perceptible forms through reason and
perception of the pure nature until the highest perception
(intellectual perception) is obtained. But according to Sadra's
viewpoint, first of all, illusory perception is removed from the
scene. From his viewpoint, the illusion perception is the same
intellect perception which has been degraded, and illusory
perception is intellectual perception that related to minor and
specified matters. Apart from that, the other stages of perception are
not based on the degree of abstraction of perceptible forms from
complications alien to the essence of the object, but caused from the
perceiver exists; It means the human soul. If the human soul is the
world of senses, her perception will inevitably be within this range
and exclusive to sensory matters. If the human soul is a resident of
imagination, her perception is also imaginary, and if the soul can
reside in the world of reason, it can benefit from intellectual
perception. From Sadra's viewpoint, a person's understanding and
knowledge is a way of her being that can be transformed into
perfection, an eternal evolution، not in terms of abstraction, that the
higher degree of abstraction, cause the higher perception of human
being can.
خلاصه ماشینی:
در این مجال آنچه موجب شد این نوشته بحث از مراتب ادراک از نگاه صدرا را مهمّ تلقی کند دیدگاه ویژه او دربارۀ خیال است که به پندار این نوشته با پذیرفتن خیال منفصل بهصورت برزخ میان لاهوت و ناسوت و نیز اعتقاد به خیال متصل در وجود انسان بهعنوان یکی از قوای نفسانی او با کارکردهای ویژه، دیدگاه صدرا میتواند بستر و زمینه بسیار مناسب برای تأسیس «فلسفه هنر» بر مبنای دیدگاه یک فیلسوف مسلمان باشد؛ به دیگر سخن بحث از خیال درمجموع نظام فلسفی صدرا و نگاه سیستمی به فلسفه او با محوریت خیال و کارکردهای او مناسبترین زمینه برای تأسیس فلسفه هنر اسلامی است.
گاه تجرید تنها از خود مادّه است با حفظ تمام علایق و ویژگیهای مادّی (در ادراک حسی) گاه تجرید کاملتر صورت میگیرد که و تنها برخی از اوصاف مادّی باقی ماند (در ادراک خیالی و وهمی)، گاه تجرید تام صورت میپذیرد و هیچگونه وصف و خصوصیت مادّه و مادّی بودن باقی نمیماند (در ادراک عقلی)» (ابنسینا، 1385، 81) بوعلی در این فراز از عبارت بهاجمال مراتب ادراک را بیان کرده است ولی در ادامه این اجمال را تفصیل شایسته میدهد و بهطور مستدل خاستگاه کثرت در طبیعت واحد را بررسی میکند تا بستر و زمینه برای تصویر و تصوّر بهتر و روشنتر تجرید و انتزاع آماده گردد.