چکیده:
قهستان منطقه ای است در جغرافیای تاریخی ایران زمین که پیوندی عظیم وناگسستنی با خراسان بزرگ دارد. گرچه که امروزه بخش عمده ی آن را خراسان جنوبی نامیده اند و برخی نواحی شمالی آن جزء خراسان رضوی است،اما با این وجود قهستان در سیر تاریخی خود شاهد وقایع تاریخی بوده است.ولایت قهستان با توجه به موقعیت جغرافیایی وبافت فرهنگی اش در زمینه تعلیم وتربیت نقش ویژه ای در فرهنگ وتمدن اسلامی از سلجوقیه تا پایان قاجاریه داشته است،به گونه ای که عالمان بزرگی از این ولایت سربرآوردند و عوامل مهمی چون سیاسی،اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی بر وضعیت آموزش قهستان تاثیر گذار بوده است.روش گرداوری اطلاعات در این تحقیق بر پایه روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته به شیوه جمع آوری منابع واسناد کتابخانه ای است.یافته های پژوهشی حاکی از آن است که وضعیت آموزشی قهستان تابع وضعیت سیاسی،اقتصادی و فرهنگی آن است که زمینه ساز تعالی و پیشبرد نهاد آموزشی شده است،به گونه ای که از نظر سیاسی تاسیس مدارس دولتی و از نظر اقتصادی شاهراه بودن آن و به لحاظ فرهنگی تکثر فکری و قومی از عمده عوامل ترقی وضعیت آموزشی قهستان وثبات در این ناحیه محسوب میشود.لذا جایگاه مدارس در کیفیت آموزش ولایت قهستان در ارتقای بینش فرهنگی این ولایت نقش بسیار مهمی ایفا کرده،تا آنجا که بزرگان ،مفاخر ومشاهیر علمی وعلمای دینداری را در خود پرورانده است.
خلاصه ماشینی:
پيشينه تحقيق: از آنجا که در اين منطقه بيشتر منابع به تاريخ سياسي و جغرافياي تاريخي پرداختهاند تا وضعيت آموزش و تحولت آن و مسائل فرهنگي، مطالب بسيار اندک و محدودي فقط در برخي مقاطع تاريخي آن هم به صورت جزيياشارهاي داشتهاند، که آناشاره نيز به صورت موردي درباره يکي دو مدرسه خاص از جمله سير تحولت آموزشي در مدارس شوکتيه بيرجند در دوره قاجار مواردي نگاشته شده و منابع پژوهشي مستقلي به موضوع نپرداختهاند، از جمله مهمترين آثاري که در اين زمينه نگارش يافته کتاب از شوکتيه تا دانشگاه بيرجند تأليف محمدرضا ميري و محمد امين ناصح توسط انتشارات فکربکر تهران سال ١٣٩٢ منتشر شده است.
هنوز يکسال از سلطه اعراب مسلمان نگذشته بود که قيامي به رهبري قارن در سال ٣٢ هجري قمري صورت پذيرفت و اعراب به فرماندهي ابن خازم آن قيام را سرکوب کرده و سرانجام وي به پاداش اين پيروزي به حکومت خراسان منصوب شد و قهستان پس از فتح اعراب به دست قبيله بکربنوائل افتاد.
)ابن اثير، ١٣٧٤، ج ٤: ١٦٦٨( سياست امويان که بر کوچاندن قبايل عرب شبه جزيره به نواحي مختلف فتح شده در ايران براي تثبيت قدرت خود بود موجب شد تا تعدادي از قبيله خزيمه به ناحيه قهستان آمده و سکني گزينند که در اين انتخاب حاکميت و فعاليت پيشهين )ابن خازم( در منطقه که احتمال از همين قبيله بوده بيتأثير نبوده است.