چکیده:
شیخ عبدالکریم حائری یزدی در کتاب اصولی خود، دُرر الفوائد، در بحثی نسبتاً کوتاه به مبحث تجرّی پرداخته، بر عدم حرمتِ شرعی و عدم قبحِ اخلاقی تجرّی و همچنین عدم استحقاق عقابِ متجرّی استدلال کرده است. استدلال فقهیِ وی بر عدمِ حرمتِ شرعیِ تجرّی مستند به آیات و روایات نیست، بلکه استدلالی شبه عقلی ـ استقرایی است که در نوع خود جالب توجه است. این استدلال، افزون بر جهات قابل توجه روششناختی، از منظر فلسفی نیز ابعاد درخور درنگی دارد، به ویژه از منظر فلسفۀ عمل. در این مقاله، تلاش شده است پس از مقدمهای نهچندان کوتاه در توضیح چیستیِ تجرّی، استدلال وی صورتبندی و سپس ارزیابی شود. بر پایۀ بررسیهای نگارنده استدلال وی ناتمام است.
Shaykh ‘Abd al-Karim Haʼiri-Yazdi has dealt with the subject of tajarri (attempt to commit a sin) in a relatively short discussion in his usuli book, Durar al-Fawaʼid. He has argued on the lack of legal (shar’i) prohibition and the lack of moral evil (qubh) of tajarri, as well as the lack of deserving punishment of tajarri. His jurisprudential argument on the lack of legal prohibition of tajarri is not supported by verses of the Holy Qurʼan and ahadith (narrations), but rather a quasi-rational-inductive argument that is interesting in its own way. This argument, in addition to significant methodological aspects, has significant dimensions from a philosophical point of view, especially from the point of view of practical philosophy. This article tries to formulate and then evaluate his argument, after a rather short introduction explaining the nature of tajarri
خلاصه ماشینی:
اما چنانکه پیشتر دیدیم، از نظر حائری، تعلّقِ تکلیف به «فعلی که عنواناش مقصود مکلّف» نبوده است ممکن نیست ؛ بدینرو باید گفت هرچند تجرّی اختیاری است، چرا که تنها توصیف دیگری است از یک فعل اختیاری؛ اما چون عنوان «تجرّی» نمیتواند مقصودِ متجرّی باشد چرا که او باور دارد که عمل او عصیان است نه تجرّی، لذا ممکن نیست متعلَّق حرمت یا هر حکم تکلیفیِ دیگر قرار گیرد.
حال ببینیم چه استدلالی بر ادعای مقدمۀ دوم وجود دارد؛ چرا هر رخدادی که ممکن نیست مقصود فاعل باشد، تحت اختیار او نیست؟ حائری در بحث تجری صرفاً این ادعا را مفروض گرفته است، اما در مباحث اجتماع امر و نهی (1408ق، 89) سخنی دارد که بنابر یک خوانش، استدلالی است بر اینکه: ##2.
Taqrīrāt Muḥammad ʻAlī Kāẓimī Khurāsānī.
Critical Analysis of Āyatollāh ‘Abd al-Karīm Ḥāʼirī-Yazdī’s View on Inqilāb-e Nisbat Bellal Shakeri ; PhD Student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Iran; b.
ir Orcid: 0000-0001-5017-1551 Mohammad-Taqi Fakhlaee ; Professor at Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Iran;.
ir Mohammad Hasan Haeri Yazdi ; Professor at Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Iran; haeri-m@um.