چکیده:
در دورۀ ساسانی شهرهای متعددی توسط شاهنشاهان ساسانی بنا شد. معمولاً این
شهرها را به مناسبت پیروزیهایی که در جنگها به دست میآوردند، میساختند. شهر
بیشاپور یکی از این شهرهاست که نمادی از شکوه معماری و شهرسازی ساسانی است.
در مکانیابی این شهر چندین عامل دخیل بوده، ازجمله دسترسی به منابع آب فراوان،
موقعیت خاص جغرافیایی طبیعی که امنیت نسبی را فراهم میکرد. دیگری اینکه در
مرکز و مسیر مهمترین راههای آن زمان به تیسفون و خلیج فارس قرار داشت. از این
شهر در منابع تاریخی و جغرافیایی بارها نام برده شده است. بنابر این، خیلی زود مورد
توجه باستانشناسان قرار گرفت و کاوشهای متعددی را در آن انجام دادند که منجر
به افزایش شناخت ما از سبک و شیوۀ شهرسازی و معماری، هنر و حتی آئینهای دورۀ
ساسانی گردید. علیرغم اینکه کاوشهای باستانشناسی نسبت به سایر مناطق در
بیشاپور زودتر شروع شد؛ ولی اطلاعات علمی دربارۀ این شهر هنوز در مقایسه با
اهمیت آن اندک است؛ به طوری که تاکنون بخش محدودۀ از این شهر کاوش شده،
که طی آن کاخ والرین، کاخ شاپور، ایوان موزائیک غربی، معبد آناهیتا، بنای یادبود
شاپور، حصار بیرونی شهر، گرمابهها، قلعه یا دارالعماره، مدرسۀ دینی، محلۀ شاهی و
غیره شناسایی شدهاند.
در این نوشتار شهر بیشاپور و تاریخچۀ پژوهشهای انجام گرفته در آن به اختصار
معرفی شده است. تحلیل محتوایی، کتاب آخرین فصل کاوش )فصل نهم( این شهر
تاریخی از جمله مطالب مورد توجه در این مقاله است.
خلاصه ماشینی:
عليرغم اينکه کاوش هاي باستان شناسي نسبت به ساير مناطق در بيشاپور زودتر شروع شد؛ ولي اطلاعات علمي دربارة اين شهر هنوز در مقايسه با اهميت آن اندک است ؛ به طوري که تاکنون بخش محدودة از اين شهر کاوش شده ، که طي آن کاخ والرين ، کاخ شاپور، ايوان موزائيک غربي، معبد آناهيتا، بناي يادبود شاپور، حصار بيروني شهر، گرمابه ها، قلعه يا دارالعماره ، مدرسۀ ديني، محلۀ شاهي و غيره شناسايي شده اند.
هيئت باستان شناسي ايراني که از بهمن ماه ١٣٤٧ در بيشاپور کار خود را آغاز کرده ، تاکنون موفق شده اند علاوه بر آزاد کردن برج و باروي شهر به منظور دست يابي به کف اصلي زمان ساسانيان ، ترانشه هاي متعددي در سطح داخلي قلعه حفر نمايند، که از بين ٧٠ ترانشه ١٠×١٠ متر که با حروف لاتين و عدد مشخص شده اند، سه ترانشه ٢٨ (x) و ٢٦ (k) و (٣٠)I از کف دورة ساساني پائين تر رفته و آثاري مربوط به هزارة اول قبل از ميلاد ــ احتمالا متعلق به دورة ايلاميــ به دست داده است (سرفراز، ١٣٩:١٣٩٣).
بخش سوم ، در مورد شهر تاريخي بيشاپور مطالبي ارايه شده ، در اين بخش مؤلف کاوش هاي باستان شناسي اين شهر را به سه دوره (مرحله ) تقسيم کرده و تاريخچه را 9 ذکر کرده ؛ اما به دست آوردها و نتايج هرکدام از کاوش ها اشاره اي نکرده است .
در پايان کتاب نيز آلبومي با عنوان منتخبي از يافته هاي باستان شناختي نهمين فصل کاوش در شهر تاريخي بيشاپور ارائه شده و ب در متن به يشتر تصاوير ارجاع نشده و فاقد توصيف ، و بدون اشاره به محل به دست آمدن آن ها هستند.