چکیده:
درابتدای تشکیل حکومت خاندان قاجاروآغاز پایتختی شهرتهران، شاه ودرباریان، تجاروبازرگانان واتباع وسفرای خارجی، درمحلههای مرکزی شهر و در کنار مردم عادی ساکن بودند. باگذشت زمان وگسترش شهر،به مرورساخت قصرهای جدید پادشاهی دردستورکار قرارگرفت و شاه ودرباریان ابتدادرمحله دولت وسپس درشمال شهرساکن شده وبرای اولین بار، میان این دومنطقه شمالی و مرکزی تهران، ییلاق و قشلاق کردند. دراین دوران رفت وآمد اتباع خارجی به شهر تهران درقالب جدیدسفیرومستشارو شکل قدیمی تاجروسیاح افزایش چشمگیری یافته بود. این افرادهم به دلیل مسائل سیاسی وهم برخورداری ازمواهب طبیعی ورفاهی، به همراه شاه ودرباریان به سمت مناطق شمالی شهر تغییر مکان داده، باغهای شمال شهررا تملک وخانههای بزرگ ومجللی احداث کردند. اقامت ورفت وآمد این گروه، موجب بروزبرخی تغییرات وتحولات د مناطق شمالی وبه تدریج تمام شهر تهران میشود.هدف این پژوهش،برشماری تاثیرات اتباع خارجی وبه ویژه سفرای کشورهای مختلف ساکن درشهر تهران وتحلیل تغییرات اجتماعی-فضایی ناشی از سکونت آنان در محلات شمالی شهرتهران است.برای تحلیل چگونگی رخداد تغییرات اجتماعی وفضایی دربستر تاریخی شهرتهران،ازروش مطالعات تاریخی وروش توصیفی-تحلیلی بهره گرفتیم. نتایج این پژوهش نشان میدهد اتباع خارجی وبه ویژه سفرای کشورهای صاحب نفوذ در دوران قاجار، با بهرهمندی از اختیارات پادشاه، تمکن مالی مناسب و تا حدودی مقبولیت اجتماعی، بهترین نقاط سکونتی شهر تهران را در برهههای مختلف در اختیار گرفته و سبب بسط و تقویت پدیده جداییگزینی اجتماعی-فضایی در شهر تهران شدند. آنها با سکونت در بهترین مناطق شهر (عموما شمال شهر)، بسیاری از مناسبات اقتصادی-اجتماعی رایج را تغییر داده و زمینهساز بروز تحولات سکونتی بودند که اثرات آن تا به امروز قابل مشاهده است.
Att he beginning of the Qajar dynasty and the beginning of the capital of Tehran,the Shah, courtiers, merchants and foreign ambassadors lived in private places but with ordinary people and in the central neighborhoods of the city.With the passageof timeandthe expansion of the city, the construction of new royal palaces was put on the agenda and the Shah and the courtiers first settled in the Dowlat neighborhood and then in the north of the city and for the first time, travel between these two northern and central regions of Tehran. During this period, the movement of foreign nationals to the city of Tehran in the new form of ambassador and adviser and the old form of businessman and tourist had increased significantly. Due to both political issues and financial means, these people moved with the king and courtiers to the northern parts of the city, acquired the large gardens of the city and built large houses and villas. The residence and travel of this group, causes some changes and developments in the northern regions and gradually the whole city of Tehran. The purpose of this study is to investigate the impact and role of foreign nationals, especially ambassadors of different countries living in Tehran and to analyze the socio-spatial changes resulting from their residence in the northern neighborhoods of Tehran. To analyze how social and spatial changes occur in the historical context of Tehran, we used the method of historical studies and descriptive-analytical method.
خلاصه ماشینی:
شناخت عوامل مؤثردرايجادوتقويت پديده جداييگريني اجتماعي-فضاييدرشهرتهران وفهم چگونگيبه وجودآمدن آن در گيرودارحوادث ،تغييرات وتحولات شهري،ميتوانددرحل مشکلات وسامان دادن به معضلات شهريامروزراهگشاباشد؛بنابراين هدف اصلياين پژوهش ،برشماريتأثيرات اتباع خارجيوبه ويژه سفرايکشورهايقدرتمندساکن درشهرتهران وتحليل تغييرات ناشيازسکونت آنان درمحلات شهرتهران ونقش آن هادرتقويت جداييگزيني طبقات اجتماعياين شهروشکل گيري مفهوم شمال وجنوب است .
پيشينه تحقيق مطالعه وبررسي پژوهش هاي مختلف نشان ميدهدکه جداييگزيني اجتماعي-فضاييدر تهران امروزقابل توجه است ،به گونه اي که ميتوان مناطق مختلف شهررابه عنوان نماينده موقعيت اقتصادي واجتماعيخاصيدانست (اعظم آزاده ،١٣٨٢؛مشکيني ورحيمي، ١٣٩٠)؛همچنين نتايج بررسي برخي تحقيقات نشان ميدهدکه مهاجران برساختار اقتصاديواجتماعيمنطقه مهاجرپذيرتأثيرميگذارند(زکي،١٣٩١)وباتوجه به تمايلي که به زندگيدرکنارهمنوع خوددارند،نوع زندگي خوشه اي وجداييگزين شده را ترجيح ميدهند.
پوگام معتقد است که شهرمدرن عاليترين مکان براي آميزش هاي اجتماعي وفرهنگي است ،اما درعين حال جداييگزيني درذات فضاوزندگيشهرينهادينه شده است (پوگام ،١٣٩٥: ٧٦)؛بنابراين ميتوان بيان کردپديده جداييگزيني يکيازمهم ترين چالش هاي کنوني شهرهااست (رفيعيان وهمکاران ،١٣٩٧:١٥١)وميتوانددرون يک محله ،ميان محله ها، مناطق يک شهروحتيميان شهرهايمختلف رخ دهد(٣٥٠-٣٤٩ ,٢٠٠٤ ,Firman)؛ بنابراين مفهوم جداييگزيني شهري،نشان دهنده جدايي بين گروه هاي مختلف درمحيط شهرهابوده وباتوجه به بافت تاريخيوفرهنگيوهمچنين ساختاروشکل خاص شهر، دربرگيرنده ابعاد متفاوتي (٣٠٠ ,٢٠٠٧ ,.
البته ذکراين نکته ضرورياست که اقدامات صورت گرفته دراين مناطق وبه تبع آن افزايش تقاضابراي خريد زمين واملاک،لزومابه معناي برقراري امنيت کامل نبوده است ؛زيرادر گزارش هاي مختلفيبه دزديهاي مکرردرمناطق محل سکونت خارجيهااشاره شده است (اتحاديه ،١٣٧٧:١٣٦).
همچنين محل استقراراين مراکزسياسيوبين المللي به دليل حساسيت هاي جهاني،همواره دارايسطح بالاييازتأمين امنيت بوده که اين موضوع به افزايش کلياحساس امنيت دراين مناطق کمک کرده است .