چکیده:
الگوی ارتباطی یاکوبسن از کاملترین نظریات در تحلیل زبان شناختی متون به شمار میرود. بر اساس این الگو، هر ارتباط کلامی، بسته به محوریت هر یک از شش رکن: فرستنده، گیرنده، پیام، زمینه یا بافت پیام، مجرای ارتباطی و واژگان یا همان رمز، به ترتیب دارای شش نقش: عاطفی، ترغیبی، شعری، ارجاعی، همدلی و فرازبانی خواهد بود. خطبه غرّاء -چنان که از نام آن پیداست - یکی از خطبههای اثرگذار امام علی۷ در نهج البلاغه است. در سند آن آمده است که اثر این خطبه در زمان ایراد به حدی بوده که در پایان خطبه، شنوندگان متأثر شده و گریستهاند؛ امری که دست مایه پژوهش پیش رو قرار گرفت تا با کاربست الگوی یاکوبسن، مکانیزم اثرگذاری این خطبه را به عنوان یک پیام ترغیبی به شیوه توصیفی تحلیلی و رویکرد نقد ساختاری گلدمن جویا شویم. فرض بر آن بود که این خطبه با بار ترغیبی خود دارای بسامد بالای جملات ترغیبی باشد، و پس از بررسی، این فرض بدین شکل اثبات گردید که گوینده جملات را در عین تنوع ساخت و نه لزوماً ساخت ترغیبی، به گونهای ادا نموده که کلیت خطبه هیئت و اثر یک فیلم سینمایی اثرگذار را داراست. با وجود ترغیبی بودن این خطبه، بسامد اندکی از جملات، به صراحت، ترغیبی هستند و ساخت ها و نقشهایششگانه مطرح در نظریه یاکوبسن با مهارتی خاص در این خطبه دارای نقش ترغیبی شدهاند.
خلاصه ماشینی:
در سند آن آمده است که اثر این خطبه در زمان ایراد به حدی بوده که در پایان خطبه، شنوندگان متأثر شده و گریستهاند؛ امری که دست مایه پژوهش پیش رو قرار گرفت تا با کاربست الگوی یاکوبسن، مکانیزم اثرگذاری این خطبه را به عنوان یک پیام ترغیبی به شیوه توصیفی تحلیلی و رویکرد نقد ساختاری گلدمن جویا شویم.
1. الگوی ارتباط کلامی رومن یاکوبسن یاکوبسن نظریه پرداز مکتب نقش گرای پراگ، برای تحقق هر کنش ارتباطی از شش عامل: فرستنده یا رمزگذار، گیرنده یا رمزگردان، رمز، پیام، موضوع، و مجرای ارتباطی نام میبرد و این شش عنصر را - که حامل پیام و معنا هستند - تعیین کننده نقشهای ششگانه زبان معرفی میکند و معتقد است هر کدام از این عناصر، بر اساس کارکردشان در جمله، نقش هایی متفاوت ایجاد میکنند.
2. نقشهای زبانی و شاخص تعیین آنها در دیدگاه یاکوبسن نقش ترغیبی: بر اساس دیدگاه یاکوبسن، ساخت ترغیبی مخاطب محور است و «بارزترین تجلی خود را در دستور زبان به صورت ندایی و وجه امری مییابد که به لحاظ نحوی، سازهای و غالباً به لحاظ واجی، از دیگر مقولات اسمی و فعلی انحراف دارند.
در فعل «أُوصِیکُمْ» متکلّم وحده فاعل و کنش گر است، لکن اولویت در ارسال پیام (منظور گوینده) - که یاکوبسن آن را ملاک اصلی تعیین نقش دانسته - در اینجا ترغیب است؛ به این دلیل که معنای این فعل بر خلاف ساخت خبری اش امر است و معادل معنایی «أُوصِیکُمْ عِبَادَ اللَّهِ بِتَقْوَى اللَّهِ» در واقع «إتّقوا الله» است.