چکیده:
رسمی شدن مذهب شیعه در ایران عصر صفوی، تاثیرات زیادی بر جنبههای مختلف زندگی بالاخص فرهنگ و به تبع آن، هنر و معماری گذاشت. حکومت صفویان باعث گسترش مذهب شیعه فراتر از مرزهای ایران شدند و تاثیر زیادی بر فرهنگ و معماری دیگر کشورها داشتند. دوره صفویه ارزشمندترین دوران معماری عصر اسلامی محسوب میشود و با توجه به اعتقادات شاهان عصر صفوی به مذهب شیعه، باعث گسترش بناهای مذهبی حتی خارج از مرز و بوم این کشور همچون نجف و کربلا شده بودهاند. همچنین اقدامات شاهان صفوی در حرم اما رضا (ع) شامل طلاکاری گنبد، توسعه صحن عتیق، ساخت رواق اللهوردیخان، رواق حاتمخانی، رواق توحیدخانه و ایوان ضلع غربی دارالضیافه از جمله خدمات شاهان صفوی میباشد که در ساخت تمامی این بناها نگرشهای مذهبی شیعه و اعتقادات مسلمانان تاثیرگذار بوده است. پژوهش حاضر با تکیه بر رواق حاتمخانی به عنوان یکی از بناهای باشکوه عصر صفوی سعی در روشنسازی چگونگی تاثیر نگرشهای شیعی در معماری و تزئینات داشته است. از اینرو با بهرهگیری از روش توصیفی، تحلیلی-تاریخی در پی پاسخ به سوالات، چگونگی تجلی نگرشهای شیعی در معماری و تزئینات رواق حاتمخانی و چیستی مفهوم و مضامین آنها میباشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که نگرشهای شیعه در شکلگیری معماری و تزئینات تاثیرگذار بوده است و هر یک بیان کننده اعتقادات حاکم بر جامعه در عصر صفوی بوده است.
The formalization of Shia religion in Iran during the Safavid era had a great impact on various aspects of life, especially culture and consequently, art and architecture. The Safavid rule spread the Shiite religion beyond the borders of Iran and had a great impact on the culture and architecture of other countries. The Safavid period is considered the most valuable architectural period of the Islamic era, and due to the beliefs of the Safavid era kings in the Shiite religion, they caused the expansion of religious buildings even outside the borders of this country, such as Najaf and Karbala. Also, the actions of the Safavid kings in the shrine of Imam Rida (as) include gilding of the dome, expansion of the ʿatiq (ancient) courtyard, construction of the Allahverdi Khan portico, Hatam Khani portico, Tawheedkhane portico and the porch on the west side of Dar al-Diyafah, which were influenced by Shiite religious attitudes and Muslim beliefs in the construction of all these buildings. Based on Hatam Khani portico as one of the magnificent buildings of the Safavid era, this research has tried to clarify the influence of Shiite attitudes in architecture and decorations. Therefore, by using the descriptive method, historical analysis is sought to answer the questions, how Shiite attitudes are manifested in the architecture and decorations of Hatam Khani portico and what are their concepts and themes. The results of the research indicate that the Shiite attitudes were influential in the formation of architecture and decorations and each of them was an expression of the ruling beliefs of the society in the Safavid era.
خلاصه ماشینی:
مقاله پژوهشي تجلي نگرش هاي شيعي درمعماري وتزيينات رواق هاي حرم رضوي در دوران صفوي (با تکيه بر رواق حاتم خاني ) دريافت : ۱٤۰۱/۱/۱٤ پذيرش : ۱٤۰۱/٤/۹ اميراکبري ۱،محبوبه زماني ۲،نويدرضااسماعيلي ۳ چکيده رسـمي شـدن مذهـب شـيعه در ايـران عصـر صفـوي ، تاثيـرات زيـادي بـر جنبه هـاي مختلـف زندگـي به ويــژه فرهنــگ و بــه تبــع آن ، هنــر و معمــاري گذاشــت .
همچنيــن اقدامــات شــاهان صفــوي در حــرم امــام رضــا شــامل طـلاکاري گنبـد، توسـعۀ صحـن عتيـق ، سـاخت رواق الله وردي خـان ، رواق حاتم خانـي ، رواق توحيدخانه و ايــوان ضلــع غربــي دارالضيافــه اســت کــه در ســاخت همــۀ ايــن بناهــا نگرش هــاي مذهبــي شــيعه و اعتقـادات مسـلمانان تاثيرگـذار بـوده اسـت .
ايـن پژوهـش بـا تکيـه بـر رواق حاتم خانـي به عنـوان يکـي از بناهـاي باشـکوه عصـر صفـوي ، سـعي در روشن سـازي چگونگـي تاثيـر نگرش هـاي شـيعي در معمـاري و تزيينـات داشـته اسـت .
بــا رســمي ســاختن مذهــب تشــيع ، تحــولات مهمــي در تاريــخ سياســي ، اقتصــادي و به ويــژه فرهنگــي رخ داد(شايســه فر، ۱۳۸٤: ٤٥) و ايــران در زمينــۀ فقــه شـيعه ، هنـر معمـاري ، خوش نويسـي و نقاشـي پيشـرفت شـاياني داشـت ؛ ايـن دوره از مراحـل دوران طلايــي اســلام و دورٔە اوج تمــدن اســلامي اســت (نجفي ، ۱۳۸۸: ۲٤۹) و شــگفتي هاي بـزرگ علمـي و فرهنگـي در ايـن دوره اتفـاق مي افتـد کـه اثـر آن تـا بـه امـروز باقـي مانـده اسـت .
در تزيينـات و ديوارنگاره هـاي رواق حاتم خانـي نيـز نقـوش هندسـي بـه کار رفتـه کـه بيانگـر ذات حقيقـي خداونـد و بازگشـت به سـوي او اسـت و ريشـه در اعتقـادات معمـار شـيعه دارد.