چکیده:
یکی از کلمات بحثبرانگیز در فارسی امروز، واژۀ «هم» است. برخی دستورنویسان این واژه را جزء دستة قیدها میدانند؛ این در حالی است که حذف این واژه ازجمله، گرچه ساختار دستوری آن را برهم نمیزند، اما معنای جمله را تغییر میدهد. ازسوی دیگر، در مطالعات اخیر، این واژه نه بهعنوان قید، بلکه بهعنوان افزایشی مطرح شده است. افزایشیها نشاندهندۀ کمیتی برای کانون جمله هستند و معنای آنها با توجه به جایگاه کانون در جمله و حوزۀ آنها متفاوت است. با این تفاسیر، «هم» بهعنوان یک افزایشی، معنای کانونی جمله را تغییر میدهد و به این ترتیب، نقش بنیادین در معنای جمله ایفا میکند. علاوه بر افزایشی، «هم» حامل نقشهای دیگری چون حرف ربط و حرف ربط علّی و سایر نقشها نیز است. هدف از این مقاله، بررسی نقشهای «هم» در فارسی و ارائۀ نقشۀ معنایی این واژه است. بهمنظور بررسی دقیقتر نقشهای کنونی، این مقاله نگاهی درزمانی به «هم» از فارسی باستان تا معاصر داشته است تا تغییرات این واژه بهطور دقیق مشخص شود؛ به این ترتیب، «هم» از دیدگاه دستوریشدگی مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش در نهایت سیر تحول «هم» از باستان تا معاصر بههمراه نقشة معنایی آن را ارائه میدهد.
‘‘ham’’ appears to be one of controversial words in modern Persian. Some grammarians categorized them as adverbs. Although omitting this word from sentences does not result in ungrammatical sentence, it just change the meaning. On the other hand, the word being mentioned not only as an adverb but an additive. Additives show addition and quantity for focus of sentence. Contribution of additives to meaning of sentence is depended on focus and scope of these particles. Based on these details, ‘‘ham’’ as an additive alternate the meaning of sentence according to the focus. In addition to additive, ‘ham’ plays role of conjuction, cause and etc. This article aims to study roles of ‘ham’ in persian and to provide this word’s semantic map. To be more detailed on current roles, the article has diachronic view on ‘ham’ from old persian to modern persian so as to determine this word changes more comprehensively. Therefore ‘ham’ has been studied from grammaticalization point of view. Finally, this research provides ‘ham’ evolution from old persian to modern persian beside its semantic map.
خلاصه ماشینی:
به منظور بررسي دقيق تر نقش هاي کنوني ، ين مقاله نگاهي درزماني به «هم » از فارسـي باسـتان تا معاصـر داشـته اسـت تا تغييرات ين واژه به طور دقيق مشـخص شــود؛ به ين ترتيب ، «هم » از ديدگاه دســتوري شــدگي مورد توجه قرار گرفته اســت .
٦-٢ «هم » در فارسي ميانه با بررسي پيکرة فارسي ميانه ، نقش هاي «هم » در اين دوره با ارائه نمونه هايي در ادامه ذکر شده است : ۶-۲-۱ «هم » در مقام پيشوند در فارسـي ميانه يکي از نقش هاي «هم »، در نقش جزء اسـمي و صـفتي و درواقع به عنوان جزئي از کلمة مرکب ظاهر شــده اســت ، اما در اين دوره ، پيشــوند فعلي ازميان رفته اســت و در منابعي که بررسـي شـده ، اين واژه در جايگاه پيشـوند فعلي به کار نرفته اسـت .
٧-٢ «هم » در مقام افزايشي نقش افزايشـي در دوره هاي زبان فارسـي جزء نقش هاي اصـلي واژة «هم » اسـت و در دورة معاصـر نيز اين نقش به تکرار در انواع سـاخت ها و جملات يافت ميشـود.
در فارسـي نو، به تعداد حروف ربط با ّ کاربرد «هم » افزوده شـده اسـت و در اين دوره «حرف ربط علي ، تغيير موضـوعي و موصـولي » در کنار «حرف ربط هم پايه ســاز» جزء نقش هاي آن به کار رفته اســت .
اين پژوهش با بررسـي واژة «هم » در زبان فارسـي درصـدد بود تا گامي در مطالعة اين واژه بردارد و نقش هاي آن را بررسـي کند.
به تصحيح پرويز ناتل خانلري، تهران : بنياد فرهنگ ايران استرآبادي، محمد بن محمدنصير (۱۳۳۶).