چکیده:
مبحث فوارههای خودکار یا فوارههایی که بدون دخالت عامل خارجی در فواصل زمانی مشخص تغییرشکل میدهند، یکی از موضوعاتی است که در کتابهای حیل دورۀ اسلامی (معادل تقریبی مهندسی مکانیک) آمده است. اولین نمونهها از این نوع فواره را بنی موسی بن شاکر (قرن 3ق/9م) در کتاب الحیل خود آوردهاند. ظاهراً این طرحها مستقل از میراث یونانی و حاصل نبوغ و تفکر بنی موسی بن شاکر بوده است. پس از بنی موسی، ابوالعز جزری (د. 602ق/1205م) در بخش فوارههای خودکار کتاب خود، الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعة الحیل، ضمن ایراد گرفتن از طرحهای فوارۀ بنی موسی، نمونههای جدیدی از این نوع فواره ارائه کرده است. بهرغم تفاوت ظاهری طرحهای جزری با فوارههای توسط بنی موسی و تأکید جزری بر الگو نگرفتن از روشهای آنان در طراحی فوارهها، به نظر میرسد که وی تا حد زیادی تحت تأثیر ایدههای آنان بوده است. در مقالۀ حاضر ضمن شرح مختصری از فوارههای خودکار در دو کتاب مذکور، میزان این تأثیرپذیری بررسی میشود.
The subject of automatic fountains or fountains that change their shape without the intervention of an external agent at specific time intervals is one of the subjects mentioned in the books of Muslim scientists in the domain of Al-Hiyal. , (the approximate equivalent of mechanical engineering). The first examples of this type of fountain are given by Banu Musa ibn Shakir in the book al-Hiyal. Apparently these designs were independent of Greek heritage and the result of the genius and thought of Banu Musa ibn Shakir. After Banu Musa, al-Jazari in the automatic fountains section of his book while criticizing the fountain designs of Bani-Musa provided new examples of this type of fountain. Despite the apparent difference between al-Jazari's designs and the fountains designed by Banu Musa and al-Jazari's emphasis on not using their methods in fountain design, it seems that he has been largely influenced by the ideas of by Banu Musa in this book, together with a brief description of automatic fountains from the two books mentioned, the extent of this effectiveness is examined.
خلاصه ماشینی:
٦٠٢ق /١٢٠٥م ) در بخش فواره های خودکار کتاب خود، الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعه الحیل ، ضمن ایراد گرفتن از طرح های فوارٔە بنی موسی، نمونه های جدیدی از این نوع فواره ارائه کرده است .
نوع دوم سیستم های کنترل که در فواره های پنجم ، ششم و هفتم (شکل های ٤، ٥و ٦) به کار رفته ، از یک شیر چرخان تشکیل شده که دو خروجی دارد و هریک از این خروجیها به یکی از دو لوله داخل هم متصل شده است .
تصویر فوارٔە دوم در نسخۀ خطی و تصویر بازسازی شده در ترجمۀ انگلیسی اساس کار این فواره لولۀ تعادلی یک طرفه ای است که آب را به نوبت بین دو حوضچه که در زیر تعبیه شده اند تقسیم میکند.
تصویر فوارٔە سوم در نسخۀ خطی و تصویر بازسازی شده در ترجمۀ انگلیسی ١‐٣‐ فواره های پنجم ، ششم و هفتم این سه فواره دارای ویژگی منحصر به فردی هستند، در هر سه فواره سیستم کنترل در داخل محفظۀ نوک فواره قرار گرفته است .
اساس کار سیستم کنترل چهار فوارٔە نخست ، استفاده از لولۀ تعادلی «میزاب » در بالای دو حوضچۀ کنار هم است که با گذشت مدت زمانی مشخص و به تناوب ، میزاب آب را به داخل این دو حوضچه ریخته و دو شکل مختلف فواره به وجود میآید.
این ایده که در فواره های دوم ، سوم و چهارم بنی موسی استفاده شده است ، در فواره های اول تا چهارم جزری نیز به کار رفته اند.