چکیده:
شاعران و هنرمندان به شیوهها و انواع روشهای مختلف، نگرشهای اجتماعی خویش را در آثارشان ارائه می-کنند. واژهها در شعر، ابزار توصیف و تصویرسازی هستند که میتوانند بار معنایی گستردهای را منعکس سازند؛ چرا که در شعر، بهسبب استفادۀ متفاوت از زبان، واژهها با طیف وسیعی از معنا حضور مییابند؛ از اینرو شناخت واژگان شعر، میتواند نقش مهمی در شناخت متن و از سوی دیگر در تفسیر شرایط و اوضاع اجتماعی زمانه داشته باشد. این پژوهش، بر اساس اهمّیّت و نقش واژهها و معنیدار بودن آنها و تأثیراتی که محیط اجتماعی در گزینش و انتخاب آنها دارد، با روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای دادههای کتابخانهای و با توجه به رویکرد گفتمان انتقادی فرکلاف در سه محور توصیف، تفسیر و تبیین، به بررسی سویههای معنادار واژگان از نظر جامعهشناسی زبان در اشعار خاقانی میپردازد. یافتههای پژوهش، حاکی از آن است که خاقانی با نگاهی وقاد و نکتهسنجانه، بسیاری از زوایای جامعهشناسی روزگار خویش را بهتصویر کشیده است. تصاویری که خاقانی از اوضاع اجتماع، معاش، طبقات اجتماعی، مشاغل و... با ظرافت هر چه تمامتر ارائه داده است. با توجه به رویکرد انتقادی فرکلاف در سطوح یاد شده، زبان خاقانی بهعنوان یک کردار اجتماعی، مسائل گوناگون از روابط و هویتهای اجتماعی را نشان میدهد.
Poets and artists present their social attitudes in their works in different ways. Words in poetry are tools of description and illustration that can reflect a broad semantic load; because in poetry, due to the different use of language, words are present with a wide scope of meanings. Hence, learning the words of poem can play an important role in knowing the text and interpreting the social conditions of the time. This research is based on the importance and role of words, and also the effects of social environment on the selection of words. The research examines the meaningful directions of words in terms of sociology of language in the poems of Khaghani by descriptive-analytical method, based on library data and according to Freklaf critical discourse approach in three subjects (description, interpretation and explanation). The findings of the research indicate that Khaghani has portrayed many sociological aspects of his time with a critical view. Khaghani’ images of social conditions, livelihoods, social classes, jobs, etc., presented with the utmost elegance. According to Freklaf’s critical approach at the mentioned levels, Khaghani’s language as a social action shows various issues of social relations and identities.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش ، بر اساس اهمّّيت و نقش واژه ها و معنيدار بودن آنها و تأثيراتي که محيط اجتماعي در گزينش و انتخاب آنها دارد، با روش توصيفي- تحليلي و بر مبناي داده هاي کتابخانه اي و با توجه به رويکرد گفتمان انتقادي فرکلاف در سه محور توصيف ، تفسير و تبيين ، به بررسي سويه هاي معنادار واژگان از نظر جامعه - شناسي زبان در اشعار خاقاني ميپردازد.
ما در اين جستار، با بررسي گزينش واژه هاي مرتبط با جامعه در شعر خاقاني با نظر به انتخاب اين واژه ها در تلاشيم تا به شناختي بيشتر از جامعه اي که شاعر ارائه داده است دست يابيم ؛ چرا که با توجه به رويکرد تحليل گفتمان انتقادي، آثار ادبي را ميتوان محمل بسياري از باورها، هنجارها، ساختارها و ابعاد فرهنگي- اجتماعي زمان خويش دانست .
از سويي، گزينش معنادار واژگان ، افقي تازه و ديدگاهي نوين است که سبب دستيابي به بعد جديدي از بررسيهاي زباني مي شود و از آنجا که اين جنبه از اشعار خاقاني، تاکنون مورد توجه چنداني قرار نگرفته است ؛ با کمک سويه هاي معنادار واژگان و شناسايي آنها از طريق تحليل گفتمان انتقادي، ميتوان به ابعاد جامعه شناسانه زبان در عصر خاقاني بر مبناي اشعار وي تا حدود زيادي وقوف پيدا کرد.
در اين پژوهش ، نخست با مطالعۀ منابع کتابخانه اي که تاريخ عصر خاقاني را بيان ميکنند، وقايعي را که ميتواند بر ذهن و زبان شاعر تأثير گذاشته باشد، بررسي نموده ، آنگاه با استخراج شواهدي از واژگان نشان دار از ديوان خاقاني، به بررسي ارتباط معنادار ميان انتخاب واژگان در شعر وي و وقايع جامعه و مسائل اجتماعي زندگي او خواهيم پرداخت .