چکیده:
در زمان اخیر مسئله مساجد بیش از پیش نیازمند یافتن راه حلی برای بهبود خود است برای این منظور نیاز به اصول و ضوابط معماری و طراحی در ساخت و بهرهبرداری مساجد شهری است . این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ به این سوالات است، اول اینکه سلسله مراتب به عنوان یک عنصر مهم شهری چگونه تأثیر خود را در عناصر فیزیکی مساجد دوره قاجار گذاشته است؟ و تأثیرگذارترین اصول طراحی عناصر کالبدی مسجد جهت حضور بیشتر مردم کدامند؟ در این مقاله به وسیله مطالعات میدانی و بررسیهای کتابخانهای به اصل سلسله مراتب در مساجد پرداخته شود سپس برای یافتن اصولی برای طراحی مساجد با تأکید بر سلسله مراتب شکلی، پیشنهادات طراحی با توجه به ویژگیهای مساجد تهیه شد این پیشنهادات در قالب یک پرسشنامه در میان خبرگان به روش دلفی مورد ارزیابی قرار گرفت سپس نتایج این پرسشنامه در نرمافزار SPSS v25 تحلیل شد تا رعایت یا عدم رعایت، میزان تأثیرگذاری، اهمیت و راهکارهای استفاده شده برای انجام این پیشنهادات را در مساجد قاجار بررسی شود. راهکارهای پیشنهاد شده که سبب ایجاد سلسله مراتب شکلی عبارتند از افزایش عناصر الحاقی و تزیینی و مشخص کردن خطوط بام، کاربرد سطوح متنوع به لحاظ رنگ، استفاده از عناصر الحاقی برای تأکید و تنوع بخشی، طراحی متنوع خط بام بنا و عدم طراحی خط بامی صاف و یکدست و خشک، استفاده از تأکیدهای بصری و نقاط عطف در خط بام اشاره نمود.
In recent times, the issue of mosques needs to find a solution to improve itself, for this purpose, the principles and criteria of architecture and design in the construction and operation of urban mosques are needed. This research seeks to find answers to these questions. First, how did the hierarchy as an important urban element have its impact on the physical elements of the mosques of the Qajar period? And what are the most effective principles of designing the physical elements of a mosque for the presence of more people? In this article, through field studies and library studies, the principle of hierarchy in mosques is discussed. Then, in order to find principles for designing mosques with emphasis on form hierarchy, design suggestions were prepared according to the characteristics of mosques. It was evaluated by Delphi method and then the results of this questionnaire were analyzed in SPSS v25 software to examine compliance or non-compliance, effectiveness, importance and strategies used to implement these suggestions in Qajar mosques . Proposed solutions that create a hierarchy are to increase the additional and decorative elements and specify the roof lines, use different surfaces in terms of color, use additional elements to emphasize and diversify, diverse design of the roof line and not to design a smooth roof line. And pointed out the use of visual accents and milestones on the roofline.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش به دنبال يافتن پاسخ به اين سوالات است ، اول اينکه سلسله مراتب به عنوان يک عنصر مهم شهري چگونه تأثير خود را در عناصر فيزيکي مساجد دوره قاجار شيراز گذاشته است ؟ و دوم اينکه تأثيرگذارترين اصول طراحي عناصر کالبدي مسجد جهت حضور بيشتر مردم کدامند؟ در اين مقاله سعي ميشود به وسيله مطالعات ميداني و بررسيهاي کتابخانه اي به اصل سلسله مراتب در مساجد پرداخته شود سپس براي يافتن اصولي براي طراحي مساجد با تأکيد بر سلسله مراتب شکلي، پيشنهادات طراحي با توجه به ويژگيهاي مساجد تهيه شد اين پيشنهادات در قالب يک پرسشنامه در ميان خبرگان به روش دلفي مورد ارزيابي قرار گرفت سپس نتايج اين پرسشنامه در نرم افزار SPSS v٢١ تحليل شد تا رعايت يا عدم رعايت ، ميزان تأثيرگذاري ، اهميت و راهکارهاي استفاده شده براي انجام اين پيشنهادات را در مساجد قاجار شيراز بررسي شود.
با توجه به تجزيه تحليل هاي انجام شده در اين پژوهش تأثيرگذارترين راهکارهاي پيشنهاد شده که ميتوانند سبب ايجاد سلسله مراتب شکلي و در نتيجه افزايش حضور شوند عبارتند از افزايش عناصر الحاقي و تزييني و مشخص کردن خطوط بام ، کاربرد سطوح متنوع به لحاظ رنگ ، استفاده از عناصر الحاقي براي تأکيد و تنوع بخشي، طراحي متنوع خط بام بنا و عدم طراحي خط بامي صاف و يک دست و خشک ، استفاده از تأکيدهاي بصري و نقاط عطف در خط بام اشاره نمود.