چکیده:
میزان جمعیّت، پراکندگی و ویژگیهای کمّی و کیفی جمعیّت از گذشتههای دور مورد توجه اندیشمندان و برنامهریزان بوده و هنوز هم از جایگاه ویژهای برخوردار است. با توجه به ارتباط متقابل بین جمعیّت و توانهای محیطی و جغرافیایی، در این مقاله پراکندگی جمعیّت در گسترهی جغرافیایی ایران زمین مورد مطالعه قرار گرفته است. در این راستا، از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شده است؛ از آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن، مرور مطالعات کتابخانهای و بررسی اسناد بالادستی استفاده شد. در نهایت، راهبردهای جمعیّتی متناسب با شرایط محیطی و فرصت پنجره جمعیّتی در حوزههای اقتصادی، اجتماعی، جمعیّتی و حوزههای جغرافیایی، محیطزیستی و امنیّتی مشخص شد. باید کانونهای جمعیّتی جدید در شمالشرق، مرکز، جنوبشرق و نوار ساحلی جنوب کشور با توجه به توانهای جغرافیایی، شرایط زیستبومها و در راستای اجرای سیاستهای کلّی جمعیّت ایجاد شود؛ و تمرکززدایی از کانون جمعیّتی پایتخت مورد توجه جدّی قرار گیرد. بیتوجهی به راهبردهای مبتنی بر شرایط محیطی و جمعیّتی میتواند در آینده کشور را با تخریب محیط زیست و دو پدیده هم زمان پیری و جوانی جمعیّت مواجه کرده و هزینههای کشور را افزایش دهد؛ و جمعیّت را از عامل توسعه به مانع توسعه تبدیل کند.
Population size, distribution and quantitative and qualitative characteristics of the population have been the concern of thinkers and planners since the distant past and still have a special place. Considering the interrelationship between population and environmental and geographical forces, in this article population distribution in the geographical area of Iran has been studied. In this regard, the descriptive-analytical research method has been used; General population and housing census statistics, review of library studies and review of high-level documents were used. Finally, demographic strategies were determined in accordance with the environmental conditions and demographic window opportunity in the economic, social, demographic and geographic, environmental and security domains. New population centers should be established in the northeast, center, southeast, and southern coasts of the country according to geographical capabilities, ecological conditions, and in line with the implementation of general population policies. and decentralization of the population center of the capital should be given serious attention. Neglecting strategies based on environmental and population conditions can face the country with environmental destruction and the two phenomena of population aging and youth in the future and increase the country's costs; and turn the population from a factor of development into an obstacle to development.
خلاصه ماشینی:
در ابتدا مباحث نظري و ديدگاههاي مختلف مکاتـب فکـري و مـذاهب در مـورد ميزان جمعيت و ارتباط آن با توسعه اقتصادي و امنيت بررسي اجمـالي شـده اسـت ؛ سپس توزيع جمعيت در نواحي مختلف جغرافيايي کشور مورد توجه قـرار گرفتـه تـا بتوان با استفاده از تصويري که پراکندگي جمعيت متناسب با توان محيطـي منـاطق شکل داده و مستند به سند بالادستي سياست هـاي کلـي جمعيـت بـه ارائـه راهبـرد جمعيتي در آينده پرداخت .
(رجوع شود به تصویر صفحه) منبع : (آمار عمومي نفوس و مسکن سال ١٣٩٥ و دادههاي وزارت نيرو ١٣٩٧) شکل (١): نقشه پراکندگي جمعيت در دشت هاي ايران سال ١٣٩٥ بر اساس اطلاعات نقشه پراکندگي جمعيـت در دشـت هـاي کشـور، نزديـک بـه نيمي از مساحت کشور را دشت هاي ممنوعه و بحرانـي در برگرفتـه اسـت ؛ جمعيـت مسـتقر در ايـن منـاطق در حـال حاضـر بـا کمبـود و محـدوديت دسترسـي بـه آب زيرزميني جهت فعاليت هـاي مختلـف روبـرو اسـت ؛ بـيلان منفـي تغذيـه منـابع آب زيرزميني و اضافه برداشت موجب افت سطح آب هاي زيرزميني و کاهش کيفيـت آب شده است ؛ بنابراين حفظ جمعيت موجود و افزايش ظرفيت جذب جمعيت در آينـده نيازمند ترويج فرهنگ کاهش مصرف خانگي و شـرب، تغييـر الگـوي کشـت ، حـذف کشت محصـولهـاي سـازگار منـاطق مرطـوب، ممنوعيـت ايجـاد صـنايع آبطلـب ، بازچرخاني آب در صنايع موجود و فراهم کردن شرايط تغذيـه منـابع آب زيرزمينـي است ؛ هرگونه تأخير در مديريت همه جانبه منابع آب ميتواند عواقب غيرقابل جبـران محيط زيستي به دنبال داشته و در مورد جمعيت به عنوان يک عامل دافعه عمل کنـد.