چکیده:
در بحث از «ارزش اخلاقی»، افزون بر حسن فعلی، باید به حسن فاعلی نیز توجه کرد. ازآنجاکه درباره برخی مفاهیم مربوط به این مسیله ابهاماتی وجود دارد، لازم است به توضیح آنها پرداخته شود. یکی از آنها، مفهوم «قربه الی الله» است که کاربرد بسیاری دارد. و معمولا جنبه سلبی آن در نظر است؛ مراد از این اصطلاح این است که در برابر کاری که انجام میشود، توقع پاداش از مردم نیست، بلکه کار فقط برای رضای خدا و نزدیک شدن به او انجام میشود. به همین دلیل، قرب به خدا جسمانی نیست؛ زیرا ممکن است انسان از نظر مکانی در پستترین مکانها باشد، اما مقرب درگاه خدا باشد و به عکس، ممکن است در نزدیکی خانه خدا باشد، اما از خدا بسیار دور. تقرب به خدا به این معناست که هرچه انسان به خدا نزدیکتر باشد، مقربتر است. اگر محبت خدا در دل انسان جای گرفت، محبوب خدا میشود. این مفهوم تشکیکی است؛ یعنی هر اندازه معرفت انسان به خدا بیشتر باشد، مقربتر است.
خلاصه ماشینی:
دربارة اين نظر بايد گفت: اگرچه اين مطلب فيحد نفسه مطلب صحيحي است، در اينکه معناي قرب همين باشد، جاي تأمل است؛ زيرا معناي مجازي در جايي استفاده میشود که کاربرد معناي حقيقي در آنجا مناسب نباشد، و به اصطلاح ادبا، «قرينة صارفه»اي در کار باشد که نشان دهد معنای حقيقي مراد نيست.
تقرير ديگري که براي معناي قرب به خدا کردهاند، این است که چون انسان از نطفه خلق شده است، ابتدا موجودي کمارزش محسوب ميشود.
البته چون عقل انسان حقيقت بسياري از معارف بلند توحيدي را درک نميکند، بيان اين مطالب براي تقريب به ذهن، مناسب است و در آيات، روايات و کلمات بزرگان نيز چنين تشبيهاتي وجود دارد.
حتي الفاظ نيز قادر نيستند اين حقايق را آنگونه که شايسته است، بيان کنند؛ زيرا الفاظ براي چيزهايي مانند نزديکي و دوري، نور و ظلمت، شيريني و تلخي، سوزش و عذاب، و راحتي و آسايش که در زندگي جریان دارد و انسان بهخوبي با آنها آشناست و درکشان ميکند، وضع شدهاند، نه براي چيزهايي که به خداوند يا عوالم غيبي مربوط است.
اگر چيزهايي را که به دل نسبت داده ميشود، که عمدهاش يکي محبت و دلبستگي و تعلقخاطر و ديگري علم و شناخت است، در نظر بگيريم، آنگاه معناي تقرب به خدا روشنتر ميشود؛ بدين معنا که گاه محبت و دلبستگي انسان به کسي چنان اوج ميگيرد که هرگز نميتواند او را فراموش کند.
مرتبة پايين قرب، با ياد و ذکر خدا حاصل ميشود و بالاترين مقام قرب نيز آن است که روح انسان در توجه به خدا، شناخت او و درک جلال و جمالش غرق شود.