چکیده:
یکی از موضوعات مهم و پر اهمیت حقوق بیالملل در دوران معاصر، مسئولیت بینالمللی دولت است و این موضوع رابطه نزدیکی با دیگر حوزههای حقوق بینالملل به ویژه مبحث صلح و امنیت بین المللی دارد، به طوری که با توجه به گسترش ارتباطات، بحث مسئولیت بین المللی دولت و کشورها ضروری است. در این راستا مسئولیت بین المللی دولت ها و مسئولیت پذیر بودن آن ها، از عناصر اصلی نظام بین المللی موجود است و اگر این اصل خدشه دار گردد، نظم بین المللی که محصول اندیشه متفکران و تجربه دراز مدت جامعه بشری است، مخدوش خواهد گردید. گاهی شرایط و اوضاعی پیش می آید که یک دولت، مرتکب عملی شده که از نظر جامعه بین المللی نادرست بوده ولی به سبب اوضاع و احوال ویژه از مسئولیت مبرا گشته است. موارد رافع مسئولیت دولت ها را مواد 20 تا 25 کمیسیون حقوق بینالملل به طور کلی به دو دسته شرایط رافع مسئولیت مسبوق به عمل متخلفانه (دفاع مشروع، اقدام متقابل، رضایت) و شرایط رافع مسئولیت ناشی از علل غیرارادی (قوه قاهره، اضطرار، ضرورت) تقسیم نموده است. بنابراین تبیین دقیق مسئولیت بین المللی دولت و ملزم بودن به آن، موجب توسعه ضمانت اجرای حقوق بین الملل است که در این مقاله به بررسی این موارد میپردازیم.
خلاصه ماشینی:
همان گونه که در عرف بین المللی و معاهدات مشاهده میگردد وجود دو شرط نقض تعهد و انتساب عمل نادرست براي اینکه بتوان عملی را به لحاظ بین المللی نادرست تلقی کرد ضروري است، لیکن اما به دلیل وجود شرایط و اوضاع احوال ویژه از قبیل اقدام متقابل، دفاع مشروع، رضایت، قوه قاهره، اضطرار و حالت ضرورت نمیتوان براي دولت مرتکب یک عمل نادرست مسئولیتی قائل شد زیرا که دولت به سبب شرایط و اوضاع احوال ویژه اي که دارد ممکن است موجودیت سیاسی، منافع عالی و حیاتی آن مورد تهدید قرار گیرد.
6ـ2ـ دفاع مشروع ماده 21 کمیسیون حقوق بین الملل به موضوع دفاع مشروع به عنوان یکی از معاذیر رافع مسئولیت بین الملل دولت پرداخته است و مقرر میدارد: «در صورتی که فعل دولت، اقدام قانونی دفاع مشروع بر طبق منشور ملل متحد باشد وصف متخلفانه بینالمللی آن زائل میگردد.
ماده 23 کمیسیون حقوق بینالملل به موضوع فورس ماژور به عنوان یکی از معاذیر رافع مسئولیت بین الملل دولت پرداخته است و مقرر می دارد: «در صورتیکه فعل مغایر تعهد بین المللی دولت نسبت به دولتی دیگر ناشی از فورس ماژور باشد وصف متخلفانه بین المللی آن زائل می شود.
حالت ضرورت نیز به عنوان یکی از معاذیر رافع وصف متخلفانه عمل، وضعیتی است که در آن تنها به وسیله یک دولت براي حفظ منافع اساسی خود در برابر خطر شدید و حتمی، رفتاري مغایر با یک تعهد بین المللی نسبت به دولت دیگر صورت میگیرد.