چکیده:
در منابع روایی احادیثی وجود دارد که بهنوعی بیانگر تاثیرات مستقیم یا غیرمستقیم زیستبوم انسان و موقعیت جغرافیایی وی بر شکلگیری ادراکات اوست. همچنین برخی از روایات نیز مستقیما تاثیر خوردنیها بر کارکرد و توانایی ادراکی انسان را خاطرنشان ساخته است. براساس تبیین عقلی ابنسینا از تاثیر طبیعت بر نفس، علت تاثیر این عوامل بر قوای ادراکی و نفس انسان، مشابهت عنصری بدن انسان و عناصر طبیعت ذکر شده است از نگاه ابنسینا نقش کلیدی بخشی از بدن، یعنی مغز در ادراکات انسانی و نیز مشابهت عنصری همه این موارد با یکدیگر، از دیگر علل تاثیر طبیعت بر نفس است.
تاثیر مغز بر ادراک و تاثیر عناصر بر مغز باعث تغییراتی در قوای ادراکی میشود؛ بهگونهای که تفاوت عناصر موجب تفاوت کارکرد مغز و تفاوت کارکرد مغز نیز موجب قوت و ضعف یا تنوع و اختلاف در ادراک و معرفت میگردد.
In narrative sources, there are some hadiths that somehow express the direct or indirect effects of human habitat and geographical location on the formation of his perceptions. Moreover, some narrations have directly mentioned the effect of foods on human function and perceptual ability. Based on Ibn Sina's rational explanation of the effect of nature on the soul, the reason for the effect of these factors on the perceptual ability and human soul is the elemental similarity of the human body and the elements of nature. According to Ibn Sina, the key role of the brain in human perceptions as well as the elemental similarity of all these things with each other are other causes of the effect of nature on the soul. The effect of the brain on perception and the effect of elements on the brain causes changes in perceptual ability in such a way that the difference in elements causes the difference in brain function and the difference in brain function causes strength and weakness or diversity and difference in perception and knowledge.
خلاصه ماشینی:
براساس تبیین عقلی ابنسینا از تأثیر طبیعت بر نفس، علت تأثیر این عوامل بر قوای ادراکی و نفس انسان، مشابهت عنصری بدن انسان و عناصر طبیعت ذکر شده است از نگاه ابنسینا نقش کلیدی بخشی از بدن، یعنی مغز در ادراکات انسانی و نیز مشابهت عنصری همه این موارد با یکدیگر، از دیگر علل تأثیر طبیعت بر نفس است.
اگرچه ممکن است عوامل متعددی در این امر نقش داشته باشد، اما آب و هوای محل سکونت و نوع تغذیه که در این مقاله با عنوان محیط زیست بدان اشاره شده است، میتواند استعدادهای ادراکی افراد را تحت تأثیر خویش قرار دهد.
حال علت اینکه بدن بر نفس مؤثر است چیست؟ بدن امری مادی است، اما قوای ادراکی مادی نیستند؛ پس چگونه ربط و نسبت بین ایندو برقرار شده و تأثیر و تأثر واقع میگردد؟ پاسخ آن است که ادراک انسان همواره از گذرگاه ابزار حسی عبور میکند و تحت تأثیر شرایط مغز و ساختار عصبی است.
از نوع کاربردهای کلمه ذهن در آثار ابنسینا (شریعتی، 1389 الف)، نوع برهانها بر تجرد نفس (ابنسینا، 1404، 120) و دوگانهانگار بودن و تلاش برای ایجاد ربط و نسبت بین مادی و مجرد توسط روح بخاری و روح حیوانی در کنار نفس ناطقه (ابنسینا، 1400، ص138)، میتوان استنباط کرد، حتی زمانی که بهنظر میرسد انسان پارهای از ادراکات را بدون دخالت مغز بهدست آورد و کاملاً بیواسطه امر مادی باشد، باز تحت تأثیر حالات خاصی است که در آن مغز، مثلاً به استراحت کامل رسیده است، مانند حالات خلسه، الهام یا برخی خوابها و این نیز بهنوعی متأثر از ساختار عصبی و رخوت در آن است.