چکیده:
استهزاء و تحقیر با گفتار و عمل اگر چه در ظاهر ممکن است امری مذموم و مخالف کرامت انسانی به نظر آید، اما با مراجعه به آموزههای قرآنی و بررسی نسبت استهزاء به خداوند تعالی میتوان دریافت که عملِ استهزاء الهی در مقام بازدارندگی و مجازات، نه تنها مذموم نیست، بلکه امری لازم است. به همین جهت، در پاسخ به سؤال از کیفیت و چگونگی استهزاء الهی در بررسی اقوال مفسران فریقین به روش توصیفی ـ تحلیلی مشخص گردید که نمیتوان حقیقت استهزاء الهی را با تمام لوازم و تبعات آن، با کیفیت استهزاء انسانها یکی دانست و باید آن را به گونهای تأویل نمود. پس از بررسی اقوال مفسران شیعه و سنی مشخص گردید که استهزاء الهی نمیتواند بدون دلیل باشد و دارای اهدافی همچون مجازات استهزاء کنندگان، بیثمر نشان دادن استهزاء منافقان، سنت املاء و امهال، تخطئة مستهزئان، تفاوت نتیجة اعمال منافقان با آنچه در دنیا داشتهاند و... است و با بررسی اقوال گفته شده، میتوان دریافت که استهزاء الهی هم در دنیا و هم در آخرت گریبان منافقان را خواهد گرفت؛ استهزای الهی در دنیا با تخطئه کردن و ازدیاد شک و تحیّر آنها و در آخرت با انتقام و عذاب دردناکی که شامل آنها میشود، محقق خواهد شد.
Although mockery and humiliation with speech and action may seem reprehensible and contrary to human dignity, but by referring to the Qur'anic teachings and examining the relation of mockery to God Almighty, we can see that the nature of divine mockery is different from human mockery. Detention and punishment from God is not only reprehensible; It is necessary. Therefore, in answer to the question of the quality and manner of divine mockery in examining and following the sayings of the commentators of the sects, which was done in a descriptive-analytical way, it became clear that the truth of divine mockery cannot be considered the same as all the tools and consequences. And it must be interpreted in some way. And it must be interpreted in some way, ineffectual mockery of the hypocrites, the tradition of spelling and spelling, the abomination of apostates, the difference between the results of the hypocrites' actions and what they have done in the world, and so forth. The commentators have tried to explain this .It is said that divine ridicule will also be both in the world and in the Hereafter of منافقان; in the world, by destroying them, they are suspicious of them and in the Hereafter with a painful vengeance that includes them; the mockery of Allah will be realized.
خلاصه ماشینی:
مثل او همچون سگ [هار] است که اگر به او حمله کني، دهانش را باز و زبانش را برون ميآورد، و اگر او را به حال خود واگذاري، باز همين کار را ميکند (گويي چنان تشنه دنياپرستي است که هرگز سيراب نميشود!» (اعراف /١٧٦)، و نيز در آيه اي ديگر آمده است : «قال اخْسؤا فيها و لا تکلّمون ؛ [خداوند] ميگويد: «دور شويد در دوزخ ، و با من سخن مگوييد!» (مؤمنون / ١٠٨) و تا جايي پيش رفته که حتي عمل استهزاء را به خداوند نسبت ميدهد و در آيۀ مورد بحث اين مقاله ، ميفرمايد: «الّله يسْتهْزئ بهمْ و يمدّهمْ في طغْيانهمْ يعْمهون ؛ خداوند آنان را استهزاء ميکند و آنها را در طغيانشان نگه ميدارد، تا سرگردان شوند» (بقره /١٥).
مفسران دربارة چيستي و کيفيت استهزاء الهي، نظرهاي متفاوتي را بيان نموده اند و معتقدند که نميتوان استهزاء را همواره به عنوان يک عمل ناپسند اخلاقي پذيرفت ؛ بلکه در مواردي که اين عمل در مقام مجازات يا بازدارندگي باشد، نه تنها مذموم نيست ؛ بلکه لازم است و خداوند متعال از اين شيوه که ميتوان آن را جنگ رواني خداوند عليه مشرکان و منافقان ناميد، بهره گرفته و در مقابل عمل منافقان و دشمنان لجوج ، جزاي آنها را استهزاء خود قرار داده است تا در جامعه ، سرافکنده شده و از جايگاه اجتماعي خود سقوط کنند و بيارزش و بيمقدار گردند.