چکیده:
درپژوهش حاضر به تجزیه و تحلیل و نقدِ روایات منسوب به خلیفه اول در مثنویهای اسرارنامه، الاهینامه، منطقالطّیر و مصیبتنامۀ عطّار نیشابوری تصحیح دکترمحمّدرضا شفیعیکدکنی پرداخته شده است. منظور از «ثانی اِثنَین»، «دومینِ دو تن» در پژوهش حاضر تمام روایاتی است که در مثنویهای چهارگانه عطار نیشابوری تلمیح به دوم بودنِ ابوبکربن ابی قُحافه بعد از حضرت رسول اکرم؟صل؟ دارند. پژوهش با رویکرد نقد روایتشناسی بر اساس مطالعات کتابخانهای، به روش اسنادی، تحلیل و مقایسۀ یافتهها انجام شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد شفیعی در تعلیقاتی که بر مثنویهای عطّار نوشته است، به پنج حدیث با مضمونِ دوم بودنِ ابوبکر بعد از رسول اکرم؟ص؟ اشاره دارد، اما به تجزیه و تحلیل آنها نپرداخته است. پژوهش حاضر به یازده حدیث منسوب به خلیفه اول در مثنویهای عطار نیشابوری دست یافته است که بر اساس مستندات تاریخی، تفسیر و حدیث با تکیه بر اشتراکات فریقین، مورد نقد، تجزیه و تحلیل و تطبیق قرار گرفتهاند. از یافتههای دیگر پژوهش حاضر این است که روایات مربوط به خلیفه اول در مثنویهای عطار نیشابوری از مناقب مسلّم و قطعی حضرت امیرالمؤمنین؟ع؟ الگو برداری شدهاند. در نتیجه ماوقع (لانگ) یکی بوده، ولی بوطیقای روایت (پارول) شکل عوض کرده است.
خلاصه ماشینی:
یافتههای پژوهش نشان میدهد شفیعی در تعلیقاتی که بر مثنویهای عطّار نوشته است، به پنج حدیث با مضمونِ دوم بودنِ ابوبکر بعد از رسول اکرم؟ص؟ اشاره دارد، اما به تجزیه و تحلیل آنها نپرداخته است.
از یافتههای دیگر پژوهش حاضر این است که روایات مربوط به خلیفه اول در مثنویهای عطار نیشابوری از مناقب مسلّم و قطعی حضرت امیرالمؤمنین(علیهالسلام) الگو برداری شدهاند.
«ثانیِ» مواسات ابیات ذیل تلمیح به «حدیث مواسات» دارند و بیان میکنند که ابوبکربن ابی قُحافه نخستین یاریگرِ حضرت رسول اکرم؟ص؟ در دفاع از اسلام و احیای دین بوه، و از تمام یاران پیامبر؟ص؟ برتر بوده و به همین دلیل بعد از او شایستگی خلافت داشته است.
برخی از پژوهشگران سنی مانند: سُیُوطی، علیّبن محمّدبن عراق و شاگردانش، این حدیث (صدیق بودنِ ابوبکر) را در گروه احادیث جعلی با سند نقلکردهاند: سُیُوطی میگوید:«عیسیبن مسلم (که در سند حدیث قرار دارد) منکَرُالحدیث بوده و از مالک احادیثی را نقل کرده که حدیث او نبوده است.
: 1/۲۲)؛ حلیة الأولیاء (ابونعیم اصفهانی، 1416: 2/۶۶)؛ المناقب (خوارزمی، 1417: ۲)؛ مسند (احمدبنحنبل، 1416: 1/۱۵۹)؛ شرح نهج البلاغه (ابنابیالحدید، 1418: 1/۲۸۴)؛ المستدرک (حاکمنیشابوری، 1418: 3/۱۶) تحلیل با توجه به مطالب ذکر شده، حدیث «خلّت» برای مقابله با حدیث شریف «منزلت» _ که یکی از مشهورترین مناقب حضرت امیر(علیهالسلام) است _ برای ابوبکر قرینهسازی شده است.
این روایت نیز در برابر روایت بسیار مشهوری برای ابوبکر قرینه سازی شده که از حضرت رسول اکرم؟ص؟ در جنگ خندق در منقبت حضرت امیر(علیهالسلام) نقل شده است.
کلیه فضائل منتسب به ابوبکر در مثنویهای عطار نیشابوری که در پژوهش حاضر به آنها اشاره شده است، هنگام حیات حضرت رسول اکرم؟ص؟ به عنوان منقبت قطعی حضرت امیر(علیهالسلام) شهرت داشتهاند.