چکیده:
کتاب وسیله آزادی بیان و نیز ابزاری ضروری برای گردش آزاد افکار و عقاید است. نظارت بر چاپ و انتشار کتاب یا از طریق نظارت پیشینی (نظام مجوزدهی)، و یا از طریق نظام تعقیبی (نظارت بعد از انتشار) انجام میگیرد. رویکرد نخست سختگیرانه و مبتنی بر عدم اعتماد به نویسندگان کتاب و ناشران است، در مقابل رویکرد دوم دموکراتیک و آزادمنشانه است. پرسش این است که نظام کنونی مجوزدهی در حوزه کتاب در ایران در مقایسه با معیار آزادی بیان و آزادی اطلاعات با چه کاستیهای مواجه است؟ این تحقیق بهشیوه توصیفی و تحلیلی انجام گرفته است. در اصل 24 قانون اساسی بهطور ضمنی اصل آزادی چاپ کتاب بدون سانسور و ممیزی قبلی با دو قید «مخل به مبانی اسلام» ویا «حقوق عمومی» نباشد، پذیرفته شده است. در زمینه کتاب، تفضیل محدودیت آزادی بیان به موجب مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین گردیده است. پیشنهاد میگردد، نظام مجوزدهی کتاب حذف و محدودیتها و ممنوعیتها مرتبط با آزادی بیان در حوزه کتاب بهموجب قانون مصوب مجلس شورای اسلامی تعیین گردد. نظارت قضایی بر مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی که در نتیجه آخرین اصلاحات تبصره ماده 19 قانون دیوان عدالت اداری مصوب 1401 حذف گردید، باید بار دیگر برقرارگردد. همچنین به تخلفات ناشران کتاب باید با رعایت اصول یک دادرسی منصفانه رسیدگی گردد.
The book is a means of freedom of expression and also an essential tool for the free circulation of thoughts and ideas. Monitoring of book printing and publication is done either through prior supervision (licensing system) or through ex post supervision (post-publication supervision). The first approach is strict and based on lack of trust in book authors and publishers, while the second approach is democratic and free-spirited. The question is, what are the shortcomings of the current book licensing system in Iran compared to the standards of freedom of expression and freedom of information? This research has been done in a descriptive and analytical way. In Article 24 of the Constitution, the principle of freedom to publish books without censorship and prior audit is implicitly accepted with the two stipulations that it does not "harm the principles of Islam" or public rights. freedom of expression has been determined by the Supreme Council of the Cultural Revolution. It is suggested that the book licensing system be removed and restrictions and prohibitions related to freedom of speech in the field of books be determined according to the law approved by the Islamic Parliament.The judicial supervision over the approvals of the Supreme Council of the Cultural Revolution, which was removed as a result of the latest amendments to Article 19 of the Law of the Court of Administrative Justice approved in 1401, should be established again. Also, book publishers' violations should be dealt with in accordance with the principles of a fair trial
خلاصه ماشینی:
پرسـش ايـن اسـت کـه نظـام کنونـي مجوزدهـي در حـوزه کتـاب در ايــران در مقايســه بــا معيارهــاي آزادي بيــان و آزادي اطلاعــات چــه کاســتيهايي دارد؟ در اصــل ٢٤ قانــون اساســي ايــران ، بــه طــور ضمنــي، اصــل آزادي چــاپ کتــاب بــدون سانســور و مميـزي قبلـي بـا دو قيـد »مخـل بـه مبانـي اسـلام « يـا »حقـوق عمومـي« نبـودن ، محـدود شـده اســت .
در خصـوص ضـرورت داشـتن يـا نداشـتن دخالـت دولـت در قالـب نظـام مجوزدهـي بـراي اشـاعه اطلاعــات از ســوي افــراد جامعــه ، رويــه دولت هــاي دموکراتيــک ايــن اســت کــه بــراي ابــراز بيــان اشـخاص در قالـب انتشـار کتـاب ، مجلـه ، آثـار هنـري و نظيـر آن ، مانـع قانونـي بـا عنـوان الـزام بـه کسـب مجـوز از سـوي دولت هـا وجـود نـدارد.
)نــک: قاضــي، ابوالفضــل ، بايســته هاي حقــوق اساســي، تهــران : ســمت ، ١٣٩٥، ص ٣٦( در خصــوص آزادي بيــان مقــرر در اصــل ٢٤ قانــون اساســي بــا توجــه بــه تصريــح ايــن اصــل در خصــوص اين کــه تفصيــل ايــن اصــل بــه موجــب قانــون عــادي مشــخص ميگـردد، بـه نظـر ميرسـد کـه تعييـن حقـوق و آزاديهـاي بنياديـن در حـوزه چـاپ و نشـر از جملـه تکاليـف مجلـس شـوراي اسـلامي اسـت و ديگـر هيـچ نهـادي در ايـن خصـوص صلاحيـت نـدارد.
١ شــوراي عالــي انقــلاب فرهنگــي نــه تنهــا مصوباتــي بــراي اســلامي کــردن فرهنــگ جامعـه تصويـب کـرده اسـت ، بلکـه بـر اجـراي مصوبـات خـود بـه ويـژه در حـوزه فرهنـگ ، آمـوزش و چارچوب هــاي تحقيقــات در کشــور و بــه طــور خــاص در حــوزه نشــر کتــاب نظــارت ميکنــد.