چکیده:
کیفیت پایدار آب رودخانهها به یکی از نگرانیهای اصلی در کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است، لذا پایش کیفیت آب این منابع برای مصارف مختلف برای تدوین خط مشی مدیریت سلامت عمومی و محیط زیست بسیار ضروری است. هدف از مطالعه حاضر ارزیابی کیفیت آب سیستم رودخانه کارون و دز در استان خوزستان و بررسی مناسب بودن کیفیت آب آنها برای مصارف شرب و کشاورزی است. بدین منظور، از تکنیکها و شاخصهای مختلف و نیز آنالیزهای آماری برای ارزیابی تغییرات مکانی-زمانی در تفسیر مجموعه دادههای بزرگ و پیچیده 12 پارامتر کیفیت آب گردآوری شده از حوضه رودخانه کارون و دز در بازه زمانی 17 ساله (1398-1382) استفاده شد. ارزیابی روند تغییرات کیفیت آب در بازه زمانی مطالعاتی نیز نشان داد که براساس WQI، کیفیت آب رودخانه کارون و دز از سال 1382 تا 1386 به ترتیب در طبقه "بسیار ضعیف" و "ضعیف" و از سال 1387 تا 1397 در طبقه"نامناسب" و "بسیار ضعیف" است. در خصوص پارامترهای آبیاری نیز نبود روند مشخصی در مقادیر آنها میتواند بیانگر عدم تاثیر کیفیت آب رودخانهها از عوامل طبیعی و تبعیت آنها از عوامل انسانی باشد. بهطورکلی، این مطالعه اهمیت استفاده از شاخصهای کیفیت آب را بیان میکند که تفسیر سادهای از دادههای پایش را برای کمک به جوامع محلی در بهبود کیفیت آب ارائه میدهد، چرا که براساس این شاخصها و PCA، میتوان نتیجه گرفت که فعالیتهای انسانی مرتبط در امتداد ساحل رودخانههای کارون و دز به ویژه در سالهای اخیر بر کیفیت آب آنها تاثیر گذار است.
Sustainable quality of rivers water has become one of the main concerns in developing countries, so monitoring the water quality of these resources for various uses is essential to formulate a public health and environmental management policy. The purpose of this study is to evaluate the water quality of Karun and Dez river systems in Khuzestan province and to analyze the suitability of their water quality for drinking and agricultural purposes. To this end, various techniques, indicators and statistical analyzes are used to evaluate spatio-temporal changes in the interpretation of large and complex datasets of 12 water quality parameters collected from the Karun and Dez river basins over a period of 17 years (2003-2019).Evaluation of the trend of water quality changes in the study period also showed that according to WQI, the water quality of Karun and Dez rivers from 2003 to 2007 are in the category of "very poor"and "poor", and from 2008 to 2018 in the "unsuitable" and "very poor"category, respectively. Regarding irrigation parameters, the lack of a clear trend in their values can indicate the lack of effect of river water quality from natural factors and their obedience with human factors. Overall, this study highlights the importance of using water quality indicators that provide a simple interpretation of monitoring data to help improve water quality, because based on these indicators and PCA, it can be concluded that related human activities along the banks of the Karun and Dez rivers, especially in recent years, affect their water quality.
خلاصه ماشینی:
3- water quality parameters 2- Karimi Jashnia and Salari Dargi )به تصویرصفحه مراجعه شود) شکل (١): موقعیت حوضه رودخانه کارون و دز و ایستگاه های کیفیت سنجی مورد مطالعه Fig (1): Location of Karun and Dez river basins and studied quality assessment stations ٣-٢- روش های آنالیز داده ها در مطالعه حاضر جهت پردازش داده ها و ارزیابی اینکه آیا کیفیت آب رودخانه های مورد مطالعه جهت مصارف شرب و آبیاری مناسب است یا خیر، کیفیت آنها با محاسبه شاخص کیفیت آب (WQI) و پارامترهای آبیاری از قبیل نسبت جذب سدیم (SAR)١، درصد سدیم (Na%)٢، خطر منیزیم (MH)٣، شاخص نفوذپذیری (PI)، شاخص KI( Kelly)٥، و هدایت الکتریکی (EC) مورد ارزیابی قرار گرفت .
5- Kelly’s index 6- Mutlu جدول (١): پارامترهای فیزیکی - شیمیایی برای تعیین )به تصویرصفحه مراجعه شود) جدول (٢): خلاصه شاخص های کیفیت آب برای اهداف آبیاری رودخانه های کارون و دز )به تصویرصفحه مراجعه شود) 1- Richards 5- Kelly 2- Todd 6 - Wilcox 3- Raghunath 4- Doneen تمام غلظت ها بر حسب meq/l بیان شد )به تصویرصفحه مراجعه شود) شکل (٢): فلوچارت روش های مورد استفاده جهت تعیین کیفیت آب رودخانه های کارون و دز )به تصویرصفحه مراجعه شود) تهیه نقشه پهنه بندی و توزیع فضایی شاخص ها شکل (٢): فلوچارت روش های مورد استفاده جهت تعیین کیفیت آب رودخانه های کارون و دز Fig (2): Flowchart of the methodology used to determine the water quality of Karun and Dez rivers ٤-٢- آنالیز آماری داده ها تجزیه و تحلیل های آماری داده های مربوط به پارامترهای کیفی رودخانه ها با استفاده از نرم افزار ٢٢ SPSS انجام شد.