چکیده:
انجمن ها و احزاب مشروطه خواه گیلان با بسیج عمومی و عزیمت به سمت پایتخت با هدف فتح تهران و حذف استبداد در فرآیند بازگشت مشروطیت نقش اساسی ایفا کردند. از میان احزاب متعدد دو مورد برجستگی دارند: انجمن عباسی، اجتماعیون عامیون. در اوج خفقان سردار افخم حاکم گیلان این احزاب و انجمن ها توانستند با اشتراک منافع و سازمان دهی با دهقانان در رهایی از استبداد نقش آفرینی کنند. این مقاله بر آن است تا مدل کنش گری این تشکل ها را مورد بررسی قرار دهد. چهارچوب نظری مقاله، مبتنی بر نظریه بسیج منابع چارلز تیلی است که دو متغیر منافع و سازمان در آن بعنوان ملاک رفتارشناسی مرکزیت دارند. این پژوهش در جستجوی پاسخ به این سوال است که فرآیند بسیج منابع احزاب در مشروطه گیلان براساس دو متغیر منافع و سازمان چگونه است و چرا نسبت به سایر مناطق پیشتازانه دست به اقدام فعالانه زدند. یافته های این تحقیق با روش تاریخی_تحلیلی و گردآوری کتابخانه ای حاکی از آن است این احزاب با الگوبرداری از جریانات فکری همسایه شمالی ایران، ایجاد ارتباط با شورش دهقانی گیلان، سازمان دهی و منافع مشترک توانستند مقدمات سقوط نماینده محمدعلی شاه را فراهم و به سمت تهران لشکرکشی کنند.
Associations and constitutionalist parties of Gilan played an essential role in the revival of constitutionalism by public mobilization and marching towards the capital, Tehran to conquer it and remove the Tyranny. Among the various parties, the Abbasi Association, and the Social Democratic Party are two outstanding ones. When Sardar Afkham, was at its peak in the, these parties were able to play a role in getting rid of the tyranny by sharing interests with the peasant and organizing the events. This article aims to evaluate the activism model of these parties. Its theoretical framework is based on Charles Tilly’s Resource Mobilization theory, which focuses on the two variables of interest and organization as behavioral criteria. The question is, "How is the process of mobilization based on the two variables of interest and organization and why did they pioneer this process among Iran?" Using the historical-analytical method and collecting data through the desk-based method, this study showed that parties were able to pave the way for the downfall representative and march towards Tehran by modeling from and being influenced by the intellectual currents of northern neighbor and connection with the peasants rebellion by sharing interests with it and organizing the events.
خلاصه ماشینی:
com *** دانشیار گروه علوم سیاسی ، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران ، کتاب خانه ای حاکی از آن است این احزاب با الگوبرداری از جریانات فکـری همسـایه شـمالی ایران ، ایجاد ارتباط با شورش دهقانی گیلان ، سازمان دهی و منافع مشـترک توانسـتند مقـدمات سقوط نماینده محمدعلی شاه را فراهم و به سمت تهران لشکرکشی کنند.
بنابراین بررسـی و واکاوی الگوی کنشگری احزاب و انجمن های مشروطه خواه براساس مدل بسیج منـابع کـه دو عنصر اساسی منافع و سازمان دهی را ملاک قرار می دهد می تواند این حرکت را از زاویـه جامعه شناختی مورد تحلیل قرار دهد.
امیر اعظم جواب داد که برای تو دست باقی نخـواهم گذاشـت که تو مرا بکشی (همان : ٣٢ – ٣٤) در یادداشت های آبان ماه رابینو آمـده اسـت کـه اعضـای برجسته ی انجمن عباسی دستگیر و زندانی شدند: به حکم ایالت [امیر اعظم ] رحیم شیشه بـر، سیدجلال شهرآشوب و محمد اروسی دوز، فرشباشی انجمن عباسی و میرزا ابوالقاسـم افصـح المتکلمین [مدیر روزنامه ی خیرالکلام ] را که در باب قونسولخانه روس در جدیـده ی بعـض چیزها نوشته بود چوب زدند و حبس کردند (همان : ٣٤) مهم ترین اقدام انجمن هم زمان با اعتراض ، تحصن و تعطیلی بازار رشت از روز چهارشنبه ١٠ اردیبهشت ١٢٨٦ ه ش (١٧ ربیع الاول ١٣٢٥ ه ق) در اعتراض بـه نرسـیدن نظـام نامـه ی انتخاباتی ، تاخیر در تصویب قانون اساسی و انتصاب ظفر السلطنه به حکمرانی گیلان بـود.
٦ نقش و اثر فکری مبارزاتی روسیه انقلابی بر تشکل های مشروطه خواه گیلان در این بخش پیش از پرداختن به فرآیند بسیج منابع در قالـب انجمـن هـا و احـزاب فعـال در گیلان که ضمن برپایی کودتا و شورش علیه حاکم منصوب محمدعلی شاه در رشت توانسـنند مقدمات حرکت و فتح تهران را فراهم نمایند می بایست به اثرپذیری حزب اجتماعیون عامیون از روسیه انقلابی پرداخت .