چکیده:
در سه بیت مشابه به هم در شاهنامه، کلمهای آمده که در غالب نسخهها صورت «گوانجی» یا» کوانجی» دارد. درباۀ این لغت چند نظر هست: بعضی آن را «گوانجی» خواندهاند، بعضی «گرانجی»، بعضی «کرانجی»، و بعضی دیگر هر سه تلفظ را، در این مقاله، دلایلی در تایید ضبط غالب نسخهها آمده است. «عزیز و گرامی» به عنوان معنای درست این واژه در آن سه بیت مورد اشاره تشخیص داده شده و سعی شده است تا ضمن مقایسۀ آن با کلماتی مشابه در زبانهای ایرانی قبل از اسلام، اشتقاق کلمه نیز به دست آید. از این مقایسه نتیجه گرفته شده که «گوانجی» و گونۀ دیگر آن، یعنی «گونجی» که در بعضی لغت نامههای کهن به معنای «عزیز و گرامی» ضبط شده است، احتمالا با gawanig مذکور در متون مانوی به زبان پهلوی اشکانی، که آن نیز گاه معنای «شکوهمند و زیبا» و نظایر آن دارد، همریشهاند.
In three resemblant verses in the Shahnameh, there is a word that appears in many manuscripts as gawanji or kawanji. There are several views about this word. Some people have pronounced it as gawanji, some as garanji, some as karanji, and yet some others seem to have accepted all three pronunciations.In the present article, reasons in support of the pronunciation in many manuscripts have been proposed. “aziz” and “gerami” (dear and respectable) have been recognized as the correct meaning of the word. While comparing this word with similar words in pre-Islamic Persian languages, attempts have also been made to establish its etymology. The outcome of this comparison led to the conclusion that gawanji and its other form in pre-Islamic Persian languages, namely Gowanji, the meaning of which has been recorded in some of the old dictionaries as “dear” and “respectable”, probably shares the same etymology with gawanig mentioned in Manichean texts in Arsacid Pahlavi also meaning “glorious”, “elegant” and so on.
خلاصه ماشینی:
خالقی مطلق چنین تصور کرده که فردوسی سه کلمه با پسوند ـجی میشناخته که یکی «کرانجی» است به معنای آن که بیطرف باشد، دیگر «گوانجی» که پهلوان و دلیر باشد و سدیگر «گرانجی» که گرانمایه و ارجمند باشد، ولی پیداست که در این باره مردّد است، چون در تعلیقات خود (خالقی مطلق، 1389: 11/56)، بعد از نقلِ به اختصارِ گفتۀ فرهنگهای قدیم، سخن عبدالحسین نوشین را دربارۀ درست شمردن ضبط «کرانجی»، به معنای «کنارهگیر و بیطرف»، در هر سه بیت و سخن رواقی را دربارۀ درست شمردن ضبط «گرانجی»، به معنای «ارجمند و گرانقدر»، در هر سه بیت به آن افزوده، بی آنکه در درستی و نادرستی رأی آن دو محقق داوری کند (دربارۀ آراء نوشین و رواقی نک.
گرچه معنای مورد نظر او شاید تنها مناسبِ بیت اول باشد، حسنش آن است که بیسبب به سه کلمۀ مختلف قائل نشده است؛ آخر نه این است که کاربرد قالبی یا فرمولوار این ابیات نشان میدهد که در هر سه بیت با کلمۀ واحد مواجهیم؟ 1 رواقی در دفتر دومِ واژههای ناشناخته در شاهنامه (رواقی، 2535 [= 1355] الف: 35-40)، بعد از نقل تمامی سخن نوشین و ردّ معنای مورد نظر او، معنای «عزیز و محترم» را در هر سه بیت مناسب تشخیص داده، ضبط درست را به قطع و یقین «گرانجی» دانسته و در این کار استنادش به یک لغتِ «گرانجی» در ترجمۀ کهنی از قرآن بوده که خود آن را اندکی بعد به نام قرآن موزۀ پارس تصحیح و چاپ کرده است.
همین سخنان را رواقی در تعلیقات خود بر کتاب ذیل فرهنگهای فارسی (رواقی، 1381: 521) تکرار کرده، ولی در آنجا نیز این اشکال در کار است که این تعلیقات در شرح لغتِ «گرانجی» آمده که در متن فرهنگ (ص 301) با همان شاهد سابقالذکرِ قرآن موزۀ پارسْ مدخل اختیار شده است و همکارانِ مؤلفِ فرهنگْ اشتقاق آن را از «گران» تصور کردهاند.