چکیده:
قرآن کریم کتاب هدایت و دربردارندة تمام دستورالعملهای موردنیاز انسان برای دستیابی به سعادت فردی و اجتماعی است. استفاده از روش و ابزار صحیح، شرط لازم رسیدن به فهم درست و جامع از این دستورالعملهاست. بهرهگیری از قرائن موجود در کلام، اعم از پیوسته و ناپیوسته، ازجمله روشهای عام تفسیر در روش تفسیری قرآن به قرآن است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد است تا نقش بهرهگیری از قرائن را در تفسیر قرآن به قرآن آیات اخلاق اجتماعی از نگاه مفسر بزرگ جهان اسلام، علامه طباطبائی استخراج و تبیین کند. نتایج تحقیق نشان میدهد که علامه طباطبائی در کنار بهرهگیری از سیاق بهعنوان تنها قرینة پیوستة لفظی در روش تفسیری قرآن به قرآن، از قرائن پیوستة غیرلفظی و ناپیوستة کلام نیز در تفسیر آیات اخلاق اجتماعی بهره برده است.
خلاصه ماشینی:
ازجمله آيات اخلاق اجتماعي که علامه براي تفسير آن از سياق کلمات بهره برده ، آيۀ ٢٤ سورة «نسـاء» اسـت : «و المحصنات من النساء إلا ما ملکت أيمانکم کتاب الله عليکم و أحل لکم ما وراء ذلکم أن تبتغوا بـأموالکم محصـنين غيـر مسافحين فما استمتعتم به منهن فآتوهن أجورهن فريضۀ و لا جناح عليکم فيما تراضيتم به مـن بعـد الفريضـۀ إن اللـه کان عليما حکيما»؛ و زنان شوهردار؛ مگر کنيزاني از شما که شوهر دارند ـ که ميتوانيد آنـان را بعـد از اسـتبرا بـه خـود اختصاص دهيد ـ پس حکمي را که خدا بر شما کرده است ، ملازم باشيد؛ و اما غير از آنچه بر شمرديم ، بـر شـما حـلال شده اند، تا به اموالي که داريد، زنان پاک و عفيف بگيريد، نه زناکار؛ و اگر زني را متعه کرديد ـ يعني بـا او قـرارداد کرديـد در فلان مدت از او کام گرفته و فلان مقدار اجرت (به او) بدهيد ـ واجب است اجرتشان را بپردازيد؛ و بعد از معين شـدن مهر، اگر به کمتر يا زيادتر توافق کنيد، گناهي بر شما نيست ، که خدا دانايي فرزانه است .
حاصل آنکه علامه طباطبائي به قرينۀ پيوسته لفظي توجه داشته و از روش سياق ، اعم از سياق کلمات ، جمـلات و آيات براي تفسير آيات اخلاق اجتماعي بهره برده است .
بنابراين آيۀ ٢٣٣ «بقره » جزء آيات اخلاق اجتماعي به شمار ميرود که علامه از دلالت عقلي براي تفسير اين آيه استفاده کرده است .