چکیده:
بحث از تفکر نقدی بهعنوان یک شاخۀ علمی سابقۀ چندان درازی در ادبیات دانش ندارد. تفکر نقدی درصدد نقد روشمند اندیشهها و آثار دیگران است. مقصود از آثار دیگران که موضوع نقد قرار میگیرد، امری عام است و شامل مکتوبات مختلف علمی، ادبی، هنری، یا سخنرانی و شاخههای دیگری مانند نقاشی، فیلم، تئاتر میشود. گاهی این کار به صورت رویارویی و مواجهۀ چهرهبهچهره با صاحب اثر و اندیشه صورت گرفته که نام مناظره نیز بر اینگونه مواجهه اطلاق شده است و گاهی این مواجهه بهصورت غیرحضوری بوده و به صورت مکتوب، اندیشه و آثار دیگران ارزیابی شده است که آن را نقد نیز نامیدهاند. در تاریخ پرفراز و نشیب علم، اینگونه مواجههها را میتوان پیگیری کرد. در این پژوهش، سه محور اساسی مورد بررسی قرار گرفته است: اول چیستی تفکر نقدی؛ دوم ضرورت آن و سوم مراحل تفکر نقدی. هدف پژوهش علاوه بر تبیین ماهیت تفکر نقدی و معرفی مراحل آن، نشان دادن ضرورت توجه بیشتر و جدیتر به مسئلۀ نقد در محافل و مراکز علمی است که امروزه متاسفانه کمتر به نقد روشمند توجه میشود. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی است. ازجمله نتایج پژوهش، نشان دادن توجه به مسئلۀ نقد در میراث دینی و بیانات معصومان (ع) و ضرورت آن است. همچنین نگاهی به مراحل چهارگانۀ نقد یک اندیشه و بیان تفاوت آن با انتقاد صرف، از دیگر نتایج این پژوهش است
خلاصه ماشینی:
البته يکي دو کتابي که با اين عنوان نوشته شده بودند، برخي از مباحـث منطـق و بحـث مغالطات را ارائه کرده اند؛ مانند کتاب منطق و تفکر انتقادي (معلمي، ١٣٧٩)، که بخـش اول آن بحـث مختصـري در منطق و بخش دوم آن به معرفي تعدادي از مغالطات اختصاص يافته است ؛ همچنين کتـاب منطق کاربردي (خنـدان ، ١٣٧٩)، که بخش اول آن به مباحث منطق و بخش بعدي به معرفي و بحث دربارة مغالطات اختصـاص دارد و گفتـه خواهد شد که بحث مغالطات ، بخشي از تفکر نقدي را شکل ميدهد و تمام مباحـث تفکـر نقـدي نيسـت .
به عبارت ديگر، بحث بر سر اين مسئله است که چـه شـيوه هـايي براي داوري دربارة آرا و انديشه ها و نظريات خودمان و ديگران در اختيار داريم و براي نقد انديشـه هـا چـه گـام هـا و مراحلي را بايد بپيماييم و آيا سخنان و نظريه هاي ما براساس مباني صحيح و روشمند بيان شـده اسـت يـا خيـر؟ بـا توجه به اين نکات ، ممکن است گفته شود که بين نقد و انتقاد تفاوت هست : در انتقاد، تنها نقاط ضـعف يـک نظريـه مطرح ميشود؛ اما در نقد، هم نقاط ضعف و هم نقاط قوت يک نظريه ، انديشه و استدلال بررسي ميشـود.