چکیده:
دستهبندی و مطالعه انواع نامهای جغرافیایی را ردهشناسی جاینامها میگویند. در این مقاله، کدهنامهای طالقان، یعنی نام جغرافیایی روستاهای این شهرستان که در شمال غربی استان البرز واقع شده، از نظر معنایی، بررسی شده است. برای ریشهیابی کدهنامها از چهار ابزار شاهد زبانی، الگوی ساختواژی، توجیه جغرافیایی – تاریخی و شاهد معنایی استفاده شد. در این پژوهش، نهتنها از مطالعه کتابخانهای به صورت گسترده استفاده شد، بلکه برای کشف تلفظ دقیق روستاها، برای مقایسه نام روستا با خردهجاینامهای پیرامون به منظور رمزگشایی از ریشۀ نامها و برای مقایسه نامها با ویژگیهای جغرافیایی روستاها، از تحقیق میدانی هم بهره گرفته شد. در بخش تحلیل ساختواژی و ردهشناسی، علاوه بر نام و تلفظ هر روستا، تکواژهای هر جاینام و وجه تسمیه روستا نیز ارائه شده است. پژوهش حاضر نشان داد توصیف جغرافیایی، ریشههای آیینی و اسطورهای، توصیف کیفی، نامهای مرتبط با کشاورزی، یادجاینام و دامجاینام، بهترتیب، بیشترین نقش را در انتخاب نام روستاهای طالقان داشته است.
classification and study of different types of place names is called toponymic typology. In this article, the names of villages in Taleqan County in the north-west of Alburz Province are typologically analyzed. Linguistic analysis, comparison of morphological patterns, geographical / historical support and popularity of a semantical logic are used, as the four parameters, to carry out an in-depth study of the origin of toponyms. Not only is library research pursed in this study, but also a fieldwork is done to record the exact pronunciation of the villages, compare the village names with their peripheral micro-toponyms (for the purpose of decoding the names) and explore the geographical features of the place-names. In the section of Morphological and Typological Analysis, the name, pronunciation, morphemes and the meaning of each toponym are mentioned. The results of the present research show that geographical description, religious and mythological roots, qualitative description, agricultural names, persons and the names of livestock, in turn, have been the most popular types of place names in Taleqan.
خلاصه ماشینی:
پـژوهش حاضـر نشـان داد توصـيف جغرافيايي، ريشه هاي آييني و اسـطوره اي، توصـيف کيفـي، نامهـاي مـرتبط بـا کشـاورزي، يادجاينـام و دام جاينام ، به ترتيب ، بيشترين نقش را در انتخاب نام روستاهاي طالقان داشته است .
واژه هاي کليدي: جاينام ، کده نام ، نام جغرافيايي، رده شناسي، طالقان دانش آموختۀ زبان شناسي ، دانشگاه آزاد اسلامي ، واحد تهران مرکزي ، ايران (نويسنده مسئول ) donbelid@gmail.
رده شناسي رابرت رنيک براي جاينام ها به صورت خلاصه شامل موارد زير است : نـام افـراد، نام هـاي برگرفته ، نام هاي مکان نما يا توصيفي، رويدادهاي تاريخي، نام هاي ذهني ٣، نام هاي اشـتباه ، نام هـايي کـه ريشه در بيش از يک منبع دارد، نام هاي نامعلوم .
٤ در طالقان و در بخش بالاطالقان ، گويش اهالي به گويش تنکابني شباهت دارد و در ميان طالقـان و پايين طالقـان ، گـويش شبه طبري حاکم است و برخي مانند دونالد استيلو که در زبان تاتي نيز تخصص دارد، آن را شبه تاتي ناميده اند ( ,Borjian نام گذاري مکان هاي جغرافيايي، داراي الگوهاي ساخت واژي (مورفولژي) است .
چون واژه نامه علمي و کاملي از گويش طالقاني و الموتي در دست نيست ، نويسندگان از فرهنگ هـاي منتشرشده براي زبان ها و گويش هاي هم خانواده ، مانند تبري، تاتي، گيلکي، تالشي و نيـز فرهنـگ زبـان پهلوي استفاده کرده اند.
همين واژه در متون کهن ايران ، به عنوان صفت خورشيد ( ,Skjærvø ٢٠١٣) و صفت اپام نپات (٢٠١١ ,Boyce) نيز به کار رفته و در زبان پهلوي به شکل spluhra اسـتفاده شده است .