چکیده:
حکیم میرزا حسن کرمانشاهی (ف. 1336ق) یکی از حکمای بزرگ مکتب تهران است که با وجود نقش و مقام والایی که در تاریخ فلسفة معاصر ایران دارد، گمنام بوده و جایگاهش در مجامع علمی مغفول مانده است. این پژوهش تلاش نموده که با دقت و بکارگیری منابع مستند و موثق، این حکیم فاضل را به علاقمندان تاریخ حکمت معاصر ایران، مجامع علمی فلسفه و علاقمندان به فلسفة اسلامی معرفی نماید. از ویژگیها و اهداف این نوشتار میتوان به این موارد اشاره کرد: 1) در عین حال که سعی وافری شده تا از ورود به مباحث حاشیهیی پرهیز شود، اما میتوان این مقاله را مفصلترین تحقیق دربارة شخصیت علمی حکیم میرزا حسن کرمانشاهی دانست 2) شناخت و بررسی اساتید میرزا حسن کرمانشاهی و نوع ارتباط او با ایشان 3) فرضیة یادگیری فلسفه از طریق آموزش خودخوان فلسفه 4) اشاره به برخی شاگردان میرزا حسن کرمانشاهی که از ایشان در منابع، کمتر نامی به میان آمده است 5) بحثی مفصل و تحلیلی دربارة مقام علمی میرزا حسن کرمانشاهی در پنج بخش: گسترة مهارتی و دانشی، عمق اندیشه و قدرت تحلیل، مشرب فلسفی، جایگاه عرفان در اندیشة و او، توانایی و مهارت در تدریس 6) جمعآوری حکایت نقل شده دربارة میرزا حسن کرمانشاهی.
mirza hassan kermanshahi (d. 1336 ah) was one of the prominent philosophers of the philosophical school of tehran, who, despite his significant role in the history of contemporary iranian philosophy, has remained unknown in academic communities and centers. this study aims to introduce this knowledgeable philosopher to the lovers of contemporary history of philosophy in iran and islamic philosophy and scientific philosophical communities relying on accurate and authentic sources. to accomplish this task, the author has tried to avoid marginal issues; however, this paper can be considered to be the most extensive study of mirza hassan kermanshahi’s character. he has also tried to introduce this philosopher’s masters and discuss the relationship between them, elaborate on kermanshahi’s self-study of philosophy, refer to some of his students who have rarely been named in related sources, and present an extensive analytic discussion of kermanshahi’s academic station regarding his vast knowledge, depth of thought and power of analysis, philosophical insight, gnostic thoughts, and teaching skills.
خلاصه ماشینی:
همچنین نویسنده کتاب مکتب حکمی تهران در مورد مدّرسان مدرسه سپهسالار قدیم اینگونه آورده که مدرس معروف این مدرسه آقا علی زنوزی بوده است که از بدو تأسيس تا زمان مرگ به مدت بیست سال در اين مدرسه تدریس نموده، شیخ حیدر نهاوندی و شیخ غلامعلی شیرازی و میرزا حسن کرمانشاهی از دیگر استادان این مدرسه بودهاند (شیخ، 1397: 25).
به هر حال، مشهور اینست که آقا علی مدرس یکی از اساتید میرزا حسن بوده است، اما در بررسی سالهای حضور میرزا حسن و آقا علی مدرس در تهران نکاتی ديده ميشود که ارتباط این دو حکیم در قالب استاد و شاگرد را بمعنای واقعی و مصطلح کلمه مورد تردید و تأمل قرار ميدهد: نکتة نخست: از آنجاکه بنا بر توضیحات بالا، شاگردی میرزا حسن در مجلس درس آقا علی مربوط به دوره تدریس وي در سپهسالار قدیم است، میرزا حسن هنگام تحصیل در محضر آقا علی حدوداً سی سال داشته و حتماً مقدمات و سطوح را گذرانده و با توجه به اینکه میرزا در همین مدرسه به مقام استادی رسیده، اگر برای آقای علی در حکم شاگرد بوده باشد، حتماً جزو شاگردان خاص وی بوده است.
همچنین هیچ گزارش یا حکایتی در مورد مناسبات و نسبت این دو حکیم در دست نيست، حتی صدوقی سها در کتاب تاریخ حکمای متأخر در شرح حال جلوه، نام 86 نفر از شاگردان او را بر شمرده، اما اسمي از میرزا حسن کرمانشاهی بمیان نياورده است.