چکیده:
مشرفالدّین مصلح بن عبدالله شیرازی (694-609) متخلّص به «سعدی» نویسندهء اندرزگو و شاعر حکمت سرای قرن هفتم هجری قمری است. او تخلّص خود را از نام اتابک مظفرالدّین سعد بن ابوبکر بن سعد بن زنگی گرفته است. وی در سال 655 سعدینامه (بوستان) را به نظم درآورد و در سال بعد (656) گلستان را تالیف کرد. دیگر آثار او قصاید فارسی، غزلیّات، حکایات، قطعات، ترجیعبند، رباعیّات، مقالات و قصاید عربی است که تحت عنوان کلیّات سعدی گردآوری شده است. وی قسمت عمدهء آثار خود را به بیان اندیشههای تعلیمی اختصاص داده است، چنانچه علاوه بر گلستان و بوستان در بسیاری از غزلیّات و حکایات خود به مسائل تعلیمی گریز میزند و برای انجام این کار به نحو موثّری از ابزارهای بلاغی بهره میبرد. استعاره تمثیلی یکی از کارآمدترین ابزارهای بلاغی اوست که به مناسبتهای مختلف و با شیوههای گوناگون برای ابلاغ پیام اخلاقی از آن بهره میگیرد. برخی از این امثال در روزگار سعدی جنبه ضربالمثل داشتهاند و برخی دیگر به دلیل ایجاز، جذّابیّت و عمق معنی بعد از او به مثل سائر تبدیل شدهاست. او برای زیبا نمودن تمثیلاتش از آرایهها، ابزار و عناصر مختلف نظیر تلمیح، جابجایی مشبّه و مشبّهبه، رعایت تناسب لفظی بین مشبّه و مشبّهبه بهره میگیرد. سعدی با 21150 تمثیل پیشرو تمثیل پردازان ایران به شمار میرود. او از انواع تمثیل در کلام خود بهره برده است. در این میان تشبیهات تمثیلی و پس از آن استعارههای تمثیلیّه بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. حکایت تمثیلی او گاه به شکل مناظره و گاه به شکل روایت است و گاهی ساختار داستانی دارد. شخصیّت داستانهای وی انسان، حیوان و اشیا هستند. او در بیان این حکایات از الحان مختلف در خطاب به خوانندگان استفاده میکند و زبان او حدّ میانهای از سبک خراسانی است.