چکیده:
بیان مسئله:
با تاسیس کارخانجات صنعتی دوره پهلوی اول، طبقه اعیانی اجتماعی جدید کارخانه دار به خانواده های اعیانی سنتی (تجار، روحانیون درباری، ملاکین، وابستگان حکومت) اصفهان افزوده شدند. با توجه به تحولات آن دوره و خواسته های جدید مالکان کارخانه دار و نیز تجار و برخی وابستگان حکومت، سبک جدیدی در خانه های اعیانی اصفهان به صورت کوشکی ایجاد شد. امروزه این خانه ها، بدون هیچ گونه اسناد مکتوب، تخریب شده یا در معرض تخریب قرار دارد.
هدف پژوهش:
این مطالعه با هدف تحلیل و مستندسازی میراث معماری مسکونی معاصر اصفهان، به گونه شناسی خانه های مورداشاره، انجام شده است.
روش پژوهش:
روش انجام این پژوهش، تاریخی - تفسیری و براساس یافته های میدانی، اسنادی و شفاهی بوده است و گونه شناسی خانه های اعیانی کوشکی شهر اصفهان در دوره پهلوی اول، براساس ترکیب توده - فضا و نحوه قرارگیری در زمین، چیدمان عناصر فضا - ورودی و محورهای اصلی و فرعی بنا، نما و تزیینات انجام شده است.
نتیجه گیری
نتایج این مطالعه نشان داد که خانه های کوشکی شهر اصفهان در دوره پهلوی اول را می توان در سه گونه شناسایی کرد، گونه اول: با سازمان دهی فضایی توسط یک پلکان (غالبا دوطرفه) در وسط پلان و سایر عناصر فضایی که در طرفین آن شکل می گیرد، گونه دوم: در سازمان دهی فضایی این گونه، تالار در مرکز قرار گرفته و بقیه عناصر فضایی در کنار آن جا می گیرند. گونه سوم: در این گونه، فضاهای خدماتی در طبقه همکف توسط یک راهرو از دیگر فضاها، جدا شده است. عنصر راهرو در مرکز پلان قرار گرفته و بقیه عناصر در کنار آن شکل گرفته اند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که در فضاهای داخلی خانه های موردمطالعه، حجم و تنوع تزیینات، نسبت به دوره قاجار کاهش یافته، ولی نماهای رو به حیاط و گذر، تزیینات بیشتری (آجرکاری، کاشی کاری و فلزکاری) دارند؛ مضامین تزیینات، بیشتر هندسی و واقع گراست؛ مصالح سنتی اصفهان در ساخت آنها به کار رفته و سقف های تخت با تیرهای چوبی، جایگزین طاق های سنتی شده است.
خلاصه ماشینی:
روش پژوهش: روش انجام این پژوهش، تاریخی - تفسیری و براساس یافتههای میدانی، اسنادی و شفاهی بوده است که گونهشناسی خانههای اعیانی کوشکی شهر اصفهان در دورۀ پهلوی اول، براساس ترکیب توده – فضا و نحوة قرارگیری در زمین، چیدمان عناصر فضا - ورودی و محورهای اصلی و فرعی بنا، نما و تزیینات انجام شده است.
نتیجهگیری: نتایج این مطالعه نشان داد که خانههای کوشکی شهر اصفهان در دورۀ پهلوی اول را میتوان در سه گونه شناسایی کرد: گونة اول: با سازماندهی فضایی توسط یک پلکان (غالباً دوطرفه) در وسط پلان و سایر عناصر فضایی که در طرفین آن شکل میگیرد، گونة دوم: در سازماندهی فضایی این گونه، تالار در مرکز قرار گرفته و بقیة عناصر فضایی در کنار آن جا میگیرند.
ترکیب توده – فضا و نحوة قرارگیری در زمین در خانههای موردمطالعه یافتههای این پژوهش نشان میدهد که تا قبل از دورۀ پهلوی اول، شکل غالب خانههای شهر اصفهان به صورت درونگرا بوده و حیاط مرکزی بهعنوان عنصر مهم و سازماندهندة دیگر فضاها بوده است.
همان طور که در جدول 2 مشخص شده است، خانههای اعیانی کوشکی شهر اصفهان در دورۀ پهلوی اول، به لحاظ نحوة قرارگیری در زمین به سه دستة کلی تقسیمبندی شدند: دستة اول: به صورت ترکیبی از فضاهای اندرونی (حیاط مرکزی) و بیرونی (کوشک)؛ خانههای دهش، سردار جنگ و کتابی دستة دوم: استقرار بنا در کنار دیوار شمالی؛ خانههای ساسون و صیرفیانپور دستة سوم: استقرار بنا در میانة زمین و چرخش حیاط در دور بنا؛ خانههای سردار اعظم، هنرمندان، امیرقلی امینی و راه نجات (جدول 2).