چکیده:
سیل در مناطق خشک و نیمهخشک به دلیل بارشهای رگباری و کمبود پوشش گیاهی بیشتر اتفاق میافتد و باعث خسارت جانی و مالی زیادی در کل جهان میشود؛ بنابراین تعیین مناطق مولد سیل و مناطق پرخطر میتواند کمک زیادی در مدیریت و کنترل سیل داشته باشد. این تحقیق برای تعیین مناطق مستعد سیلخیزی با استفاده از روشهای تصمیمگیری چند معیاره در منطقه باقران شهرستان بیرجند استان خراسان جنوبی انجام گرفت. ابتدا 10 پارامتر موثر در سیلخیزی بر اساس نظرات کارشناسان انتخاب و با استفاده از روشهای تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و بهترین-بدترین (BWM) اهمیت نسبی آنها به دست آمد. نتایج نشان داد پارامترهای شاخص رطوبت توپوگرافی و فاصله از آبراهه کمترین امتیاز را در هر دو روش AHP و BWM داشتهاند؛ بهطوریکه پارامتر بارش با اهمیت نسبی 0. 265 و 0. 137 در روشهای AHP و BWM بیشترین امتیاز را داشته است و بیشترین تاثیر را در پهنهبندی دارد. نتایج پهنهبندی به پنج کلاس خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تقسیم شد که در هر دو روش کلاس زیاد بیشترین مساحت و کلاس خیلی کم کمترین مساحت داشته است. کلاس زیاد در روش BWM نزدیک به 48 درصد منطقه را شامل میشود که میتواند برای مناطق مسکونی شهر بیرجند در پاییندست خسارات جبرانناپذیری را به وجود آورد.
Floods occur in arid and semi arid regions due to heavy rains and lack of vegetation and cause great loss of life and property throughout the world. Therefore determining flood producing areas and high risk areas can be of great help in flood management and control. This study was conducted to determine flood prone areas using multi-criteria decision making methods in Bagheran area of Birjand city, South Khorasan province. First, 10 effective parameters in floods were selected based on the opinions of experts and their relative importance was obtained using A H P and B W M methods. The results showed that the parameters of topographic moisture index and distance from waterway had the lowest score in both A H P and B W M methods, so that the rain parameter with relative importance of 0.265 and 0.137 had the highest score in A H P and B W M methods and had the highest impact. It is in zoning. The zoning results were divided into five classes: very low, low, medium, high and very high. In both methods, high class had the highest area and very low class had the lowest area. The high class in the B W M method covers about 48% present of the area, which can cause irreparable damage to residential areas downstream of Birjand. Field visits during floods and flood sampling (Figure 15) showed that the area is prone to floods and the need for flood management and control and even the implementation of watershed management projects as part of the watershed above the city of Birjand in the region And the channels pass through the city and can cause irreparable damage.
خلاصه ماشینی:
تعيين مناطق مستعد سيل خيزي با استفاده از مدل هاي تصميم گيري چند معياره در منطقه باقران بيرجند جواد چزگي ١- استاديار گروه مرتع و آبخيزداري دانشگاه بيرجند، بيرجند، ايران .
اين تحقيق براي تعيين مناطق مستعد ســيل خيزي با اســتفاده از روش هاي تصــميم گيري چند معياره در منطقه باقران شــهرســتان بيرجند اســتان خراسـان جنوبي انجام گرفت .
روش هاي مختلفي براي تعين ميزان رواناب و پهنه بندي پتانســيل ســيل خيزي وجود دارد، کـه اکثر اين روش هـا بر پايه روش هاي نموداري و اســـتفاده از فرمول هاي تجربي، تحليل آماري داده هاي سـيلاب ، تفکيک حوضـه به تعدادي زيرحوضه ، داده هاي دورسنجي و GIS و تلفيق آن ها با مدل هاي تصميم گيري چند معياره اســـت .
محمدي و همکاران (١٣٩٩) با اسـتفاده از سـامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS)، تصـاوير ماهواره اي، داده هاي ايستگاه سـيپويتيک ، تحليل سـلسـله مراتبي (AHP) و روش تلفيق لايه ها (WLC) پتانسـيل سـيل خيزي حوضـه آبريز قره سو را مدل ســازي کردند.
نتايج حاصل از پهنه بندي ريسک سيل خيزي نشان داد که طبقه ٤ به عنوان رده اي با خطر زياد با ٢١/٧ درصـد و طبقه ٥ نيز با پتانسـيل سـيل خيزي خيلي زياد با ٨/٤ درصـد، بيشتر در مناطق کوهستاني شمال و مرکز منطقه واقع هســتند، که در مجموع حدود ٣١ درصــد از محدوده حوضــه آبريز را پهنه هاي ســيل خيز خطرپذير زياد و خيلي زياد در بر گرفته است .
پژوهش حاضـــر در نظر دارد مناطق مســـتعد ســـيل را با اســـتفاده از مدل هاي تصـــميم گيري در محيط ســـامانه اطلاعات جغرافيايي در منطقه باقران بيرجند پهنه بندي کند.