چکیده:
خداوند دارای صفات فعلی است و فعل او از ذاتش ناشی میشود و تمام ماسوی الله فعل الله هستند. خداوند واحد بسیط لایتغیر است، ولی فعل او کثیر و متغیر. لذا چگونه از ذات ثابت لایتغیّر الهی، افعال متغیر صادر میشود؟ ربط صفات فعلی به ذات الهی باید بهگونهای تبیین شود که باعث نقص و تناهی در خداوند نشود. ملاصدرا براساس مبانی اصالت وجود، وحدت تشکیکی و قاعده بسیط الحقیقه، صفات خداوند را بهنحو ذومراتبی معرفی میکند. او بهنحوی ربط صفات فعل به ذات را تبیین میکند که هماهنگ با وحدت و ثبات خداوند است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا تبیین صدرالمتالهین از ارتباط صفات فعل با ذات الهی را بیان میکند و بهدنبال آن، به بررسی «صفات ذات و فعل الهی»، «کیفیت صدور فعل» و «ذومراتب بودن صفات الهی در آیات و روایات» میپردازد. همچنین به کلمات علامه مجلسی و فیض کاشانی در این رابطه اشاره میشود. از این رهگذر، دیدگاه صدرا در آینه متون دینی مورد ارزیابی قرار میگیرد. میتوان دیدگاه و نحوه تبیین ملاصدرا از صفات و چگونگی ربط صفات فعلی به ذات را از آیات و روایات نیز اصطیاد کرد.
God has the attributes of action and His action originates from His essence. Everything else is Allah’s action. God is one, indivisible and unchangeable, but His action is multiple and changeable. Thus, the question arises that how could the changeable actions emanate from the stable and unchangeable divine essence. The relationship between the attributes of action and the divine essence must be explained in such a way that it does not result in imperfection and finiteness of God. Mulla Sadra, based on the principles of primacy of existence, graded unity, and the principle of indivisible reality, introduces divine attributes as hierarchical degrees. He explains the relationship between the attributes of action and the essence in a way that is in harmony with the unity and stability of God.This paper, using the descriptive analytical approach, firstly, elaborates Mulla Sadra’s explanation of the relationship between the attributes of action and the divine essence. Following that, it analyses “the attributes of essence and the divine action”, “the state of emanation of action” and “hierarchical degrees of divine attributes in the verses and narrations”. The words of Allamah Majlisi and Fayd Kashani on this topic are also cited. Thereafter, Mulla Sadra’s viewpoint is investigated in light of religious texts. His viewpoint and the manner of explanation of the attributes and the state of the relationship of attributes of action and essence can also be derived from the verses and narrations.
خلاصه ماشینی:
ارزیابی دیدگاه صدرالمتألهین از چگونگی ارتباط صفات فعلی خدا به ذات در آینه آیات و روایات روحالله صدراللهی 1 چکیده خداوند دارای صفات فعلی است و فعل او از ذاتش ناشی میشود و تمام ماسوی الله فعل الله هستند.
بنابراین صفات خداوند ذو مراتب است و همانطور که وجود دارای وحدت جمعی است، صفات کمالیه خداوند نیز دارای وحدت جمعی است (صدرالدین شیرازی، 1383، ص233-234؛ همو، 1981م، ج6، ص352-354؛ جوادی آملی، 1388، فلسفه الهی از منظر امام رضا7، ص80-82).
4. تبیین صفات ذاتی و فعلی از منظر متون دینی در آیات و روایات، صفات و اسماء بسیاری برای خداوند ذکر شده است که هر کدام از این اوصاف، قمر (54)، 50.
با توجه به اینکه در متون دینی، صفات فعلی بهنحو متغیر و حادث بیان شده است، لازم است تغییرناپذیری ذات الهی در آیات و روایات تبیین گردد تا گمان نشود که خداوند بهواسطه صفات متعدد و متکثر، تغییر و تغیّر میپذیرد.
بعضی از متکلمان مسیحی به دو دلیل عمده قائل میشوند که خداوند دارای تغییر است؛ یکی از طریق فعل الهی و فاعلیت و ایجاد فعل از جانب خداوند و خلقت جهان، و دیگر اینکه علم خداوند به اشیاء متغیر و حادث باعث تغییر در خدا میشود و تغییر در معلوم، مستلزم تغییر در عالم است (فیلیپ و تالیافرّو، 1378، ص87).
روایات دیگری نیز در این مورد وارد شده است که دلالت میکند اراده خدا زاید و خارج از ذات است و طبق قاعدهای که از امام بیان شد، تمام صفات فعلی خداوند بعد از ذات او و حادث هستند.
پس گویا در این آیه قوس نزولی و مراتب صفات الهی از ذات خداوند را به ترتیب بیان میکند (صدرالدین شیرازی، 1360، ص44؛ طباطبایی، 1427ق، ص51).