چکیده:
مسیله پژوهش، بررسی رابطه عفاف و تعیین جایگاه آن در میان مفاهیم مرتبط است. این پژوهش کاربردی است و راه را برای تحقیق های توسعه ای به قصد برنامه ریزی های تربیتی فراهم می کند. شیوه پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و با تحلیل مفهومی و مطالعه تطبیقی از دیدگاه لغت، آیات و روایات پیش می رود. این تحقیق از جهت توجه به موضوع سبک زندگی اهمیت دارد. اما آنچه ضرورت این تحقیق را توجیه پذیر می کند، نگاه مقایسه ای و شبکه ای است. از یافته های مهم پژوهش این است که: عفاف یعنی کنترل نفس از افعال حرام، قبیح و آنچه عرف زشت می شمارد؛ حیا عبارت است از انکسار نفس در مواجهه با قبیح. برای ایجاد فرهنگ عفاف، ابتدا باید حیا بسترسازی شود. اگر رفتاری از نگاه عرف زشت تلقی نگردد، عفت فرد و جامعه نسبت به آن واکنش نشان نخواهد داد. بدون تحقق فرهنگ عفاف، زمینه ای برای تقوا وجود ندارد. مقوله های حیا، عفاف، تقوا و حجاب همانند یک هرم به هم متصل هستند که در برنامه ریزی های تربیتی باید مورد توجه باشد. عفت نقطه ثقل این فضایل است که آنها را به همدیگر مرتبط می سازد.
خلاصه ماشینی:
عفت به معناي عدم اظهار فقر «لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ لا يسْتَطِيعُونَ ضَرْباً فِي الأَرْضِ يحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيماهُمْ لا يسْئَلُونَ النّاسَ إِلْحافاً وَما تُنْفِقُوا مِنْ خَيرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ» (بقره: 273)؛ خداوند در اين آيه دستور ميدهد به مصرف صدقات براي فقرايي که توان کار اقتصادي و قدرت تحصيل ثروت ندارند و از فرط عفاف چنان رفتار ميکنند که ديگران آنها را غني و بينياز ميپندارند؛ زيرا از روي عزت نفس چيزي درخواست نميکنند.
به بيان علامه طباطبائي، تعفّف وقتي است که عفت صفت انسان شده باشد؛ و اين آيه بيان ميکند که مؤمنان فقر خود را اظهار نميکنند و يا به دلالت واژۀ «الحافاً»، زياد از حد سؤال نميکنند، تا عفت آنها هتک نشود (طباطبائي، 1417ق، ج 2، ص 613)؛ بنابراين نوعي خويشتنداري در معناي آن نهفته است.
اين معنا نيز دلالت بر خويشتنداري ميکند که موجب حفظ دامن از انجام عمل حرام و گناه ميشود و به تعبيري، عفت در اين آيه به معناي پاکدامني است (طباطبائي، 1417ق، ج 15، ص 113).
اين آيه در مورد زنان سالخورده ميفرمايد: اشکال ندارد در مقابل نامحرم حجاب خود را رعايت نکنند؛ ولي اگر خويشتنداري کنند و حفظ عفت کنند و عملي که ترک آن حرام نيست را انجام دهند، براي صيانت از خود و حفظ کرامت نفس برايشان بهتر است.
پس حجاب ميوه و ثمرۀ عفاف است و عفت در وجود انسان موجب حفظ حجاب و پوشش مناسب ميشود.