چکیده:
در بررسی و ارزیابی شعر یک شاعر، توفیق یا عدم توفیق آن عواملی چند نظیر زیباییهای هنری و فنّی، زمینۀ انسانی، پشتوانۀ فرهنگی و گستردگی و نفوذ در جامعه دخیلند. درهم تنیدگی این عوامل، عظمت و اوج یک شاعر یا بی ارجی و انحطاط او را در پهنه و گسترهی جامعه و فرهنگ رقم میزند. درمیان عوامل یادشده، زیباییهای فنّی و هنری از اهمّیّت خاصّی برخوردار، یاری رسان و پشتوانۀ توانمندی در دستان یک شاعر است تا جنبههای دیگر شعر را با موفّقیّت قرین سازد. ملاکهایی که در این رهگذر، در شعر یک شاعر اهمّیّت مییابد؛ بسیار دقیق است و شامل تخیّل، زبان، آهنگ وشکل شعر است. بررسی بعضی از این ملاکها، قرنها پیش در میان منتقدان سنّتی هم رواج داشته است. این مقاله، بر آن است که شعر بلند «ضیافت» شاملو را از منظرزیباییهای هنری و فنّی موردکنکاش و بررسی قرار دهد. در بررسی صعود هنری و فنّی شعر ضیافت، به تخیّل، زبان، آهنگ، شکل و گره خوردگی عناصر و اجزای سازندۀ شعر با یکدیگر پرداخته میشود. نتایج به دست آمده نشان میدهد که شاملو بنا به مقتضای شعر در شکلی بدیع و نو، از تخیّلی غیرانتزاعی برخوردار است. با ایجاد موسیقی داخلی و معنوی از امکانات جمله و بلاغت آن در زبان، در حدّ کمال استفاده نموده است. در این شعر طولانی تمام اجزای شعر به شکلی یکپارچه با هم، همخوانی دارند.
خلاصه ماشینی:
روششناسی در این جستار، ضمن مدّ نظر قراردادن شکل و شیوۀ سرایش شاملو، کوشیدهشدهاست؛ با تکیه بر نظر و دیدگاه شفیعی کدکنی در بررسی شعر یک شاعر یا شعر یک دورۀ خاصّ تاریخی که در نموداری با عنوان نمودار شعر فارسی در کتاب «ادوار شعر فارسی» بیان میدارد – و بشیر علوی، آن را نقد چهارجانبه نام نهاده است - به بررسی وتحلیل شعر ضیافت پرداخته شود.
این خط، نقطۀ مشخصّه و بارز شعر معاصر به حساب میآید، که اگر آگاهانه و به جا مورد استفادۀ شاعر قرارگیرد؛ چون با زبان و آهنگ و ایماژ و تخیّل، سر و کار دارد میتواند سبب گسترش و امتداد دیگر خطوط، به خصوص خطّ افقی دو یعنی؛ نفوذ و گستردگی در جامعه نیز شود.
از میان شاعران معاصر، یکی از شاعرانی که سهمی بسزا در بالا بردن این خط داشته است، بی شک احمد شاملو است «شعر امید و نیما و شاملو، در قیاس با شعر قرون اخیر، جز در چند شاعر استثنایی، آن هم در بعضی شعرهاشان، شعری است که خطّ صعودی را بالا و بالاتر میبرد.
در بررسی خطّ صعود هنری و فنّی ملاکهای زیر قابل ارزیابی و سنجش است: الف) تخیّل شاعر ب) زبان شعر پ) آهنگ شعر و یکپارچگی و گره خوردگی آن ت) شکل شعر بررسی این خطّ و نمایش قدرت و ضعف شاعر در موارد ذکر شده، میتواند ناگفتههای فراوانی را در ارزیابی شعر یک شاعر، در اختیار جامعۀ ادبی قرار دهد و کمک کند تا با شناخت بیشتر این خط از حدّاکثر پتانسیلهای بالقوۀ این خط استفاده گردد؛ چون این خط از یک طرف «....
با عنایت و اهمّیّت این مطلب، در این نوشته نیز خطّ صعود هنری و فنّی شعر ضیافت از نظرگاه تخیّل، زبان، آهنگ و شکل مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته است.