چکیده:
در دادو ستدها و پیوندهای ادبی ملل با یکدیگر، نقش و اهمیت شاعران و ادیبان کلاسیک ایران زمین، از دیرباز در الهام بخشی و آفرینش شاهکارهای متعدد ادبیات جهان برهمگان آشکارا و مسلم است. خیام یکی از این مفاخر ملی ایران است که رباعیات او از ارزشمندترین قطعات ادبی جهان است. به جرات میتوان گفت هیچ شاعری مانند خیام نتوانسته است با این اشعار اندک حکمت آمیز اندک و افسونگرانهاش، این چنین شهرت جهانگیر به دست آورد. این شهرت در جهان تا بدانجاست که مردم در گفتگوها و عملکردهای خویش از رباعیات این حکیم بهره میبرند. رباعیات این شاعر خردورز تردیدهای بشری را به عرصهی ظهور میگذارد. هرچند که روایت گر تلخی زندگی انسان است اما در همین تلخی معنایی مییابد که مارا به لذّت برای کاستن اندوهی جانگاه، هویتهایی و خوش بودن ترغیب مینماید.
میتوان چنین گفت که: خیام چکیدهی فرهنگ، تمدن، فلسفه، جهان بینی و هستی شناسی ایرانی –شرقی است. اندیشههایی که هیچگاه کهنه نمیشوند، دغدغههایی که هیچگاه ارزش اعتبار، گزندگی، جدیت و شدّت خود را از دست نمیدهند. معمای مرگ، حیرانی، چیستی زندگی، عدم اراده و اختیار، حاکمیت جبر و سرنوشت.
خیام مظهر و نمایندهی یک مکتب فکری و جهان بینی ویژه است. او صدای بسیاری از متفکران و شاعران خاموشی است که به اضطرار، دم فروبستند و سخن خویش را فرو خورده اند. او پناهگاه کسانی است که در راه طلب بازمانده و جسارت گزارش حال خویش را نیافته و به نام او سخن خویش را منتشر ساختهاند یا با رباعیات او، روح پرسش گر خویش را تسکین بخشیده اند.
در این مقاله مجال کوتاهی یافته ایم برای بیان تاثیر پذیری اندیشههای خیامی و انعکاس این اندیشهها در آثار و کارهنرمندان در عرصههای مختلف همچون ادبیات، فیلم، موسیقی و... ایران و جهان معاصر. توجه شاعران و هنرمندان به این فضاهای فکری خیام در واقع توجهی است به حکمت اصیل ایرانی که در دورههای مختلف و در گوشه گوشهی دنیا بروز و ظهور مییابد و در شعر شاعر یا هنرمندی نو، زندگی تازهای از سر میگیرد.
خلاصه ماشینی:
کلید واژه: زندگی نامه، نظام فکری و زیبا شناختی شعر خیام، دم غنیمتی، تطبیق بن مایههای اساسی تفکرخیام و آندره ژید، نقش خیام درجهان معاصر زندگینامه حکیم غیاث الدین ابوالفتح عمربن ابراهیم خیام نیشابوری ملقّب به حجه الحق؛ «امام»شاعر، فیلسوف، ریاضیدان و منجم مشهور ایرانی است که در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم در دوره سلجوقیان میزیسته است که به دلیل اشتغال پدر به کار خیمه دوزی «خیام» نام گرفت.
ک، عابدینی، 1389، 143، 174) استاد محمود فاضلی (1387) در کتاب نظام فکری خیام معتقد است که عمرخیام در شعر و ادب فارسی مظهر و نمایندهی جهان بینی ویژه و صدای بسیاری از متفکران و شاعران خاموشی است که از ترس اربابان قدرت، ملامت گری اجتماعی، دم فروبستند و سخن خویش را به نام او منتشر ساخته اند.
در سال 1876 بود که اولین ترجمه رباعیات خیام را به فرانسه برد و از دید این شخص خیام یک صوفیِ شاعر است.
تفکرات خیام در مورد احوال جهان و لحظه به گونهای است که هر اندیشمندی را به خود جذب میکند مثلاً در این رباعی: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} با «نیروانای» بُودا شباهت دارد.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} اما برخلاف معرّی شادیهای زندگی را نه فراموش میکند و نه از دست میدهد و اندیشهی فرصت جویی او از همین جاست (زرین کوب 1362- 23) از دیگر شاعران بزرگ عراق و جهان عرب از عبدالوهاب البیاتی میتوان نام برد که به شدت تحت تأثیر افکار خیام بوده است.