چکیده:
پس از حملۀ مغول، در زمان تیموریان با ثبات حاکمیت مراکز علمی از درون
اجتماع مسلمانان و همچنین شیعیان نمایان شدند. مقالة حاضر در پی تبیین نقش
علمای شیعة خراسان در گسترش علوم اسلامی در عصر تیموری است. یافتههای
این مقاله، که با بهرهمندی از روش توصیفی تحلیلی، انجام شده است، نشان -
میدهد عواملی نظیر همت و سختکوشی عالمان شیعه، علمدوستی شماری از
حاکمان تیموری، مهاجرت علما، تسامح دینی دولتمردان، گسترش قلمرو جغرافیای
شیعی و پیوند تصوف و تشیع، در رونق علمی مراکز علمی شیعیان خراسان سهم
بسزایی داشتند. شیعیان خراسان در شهرهای مشهد، نیشابور، هرات و سبزوار،
مدارس دینی در اختیار داشتند. آنها علاوه بر پرورش عالمان تاثیرگذار، در رشد و
توسعة شاخههای متنوع از جمله فقه و اصول، فلسفه و کلام، اخلاق و عرفان، تاریخ
و سیره و علم هیات و نجوم، گامهای موثری برداشتند که رهاورد این تکاپوی
علمی را میتوان در تالیف و نگارش آثار تحولآفرین و اثربخش خلاصه کرد.
خلاصه ماشینی:
یافته های این مقاله ، که با بهره مندی از روش توصیفی-تحلیلی، انجام شده است ، نشان میدهد عواملی نظیر همت و سخت کوشی عالمان شیعه ، علم دوستی شماری از ٦٥ حاکمان تیموری، مهاجرت علما، تسامح دینی دولتمردان ، گسترش قلمرو جغرافیای شیعی و پیوند تصوف و تشیع ، در رونق علمی مراکز علمی شیعیان خراسان سهم بسزایی داشتند.
مهاجرت علمای شیعه مهاجرت شماری از اندیشمندان شیعی به بخش هایی از خراسان مانند هرات و مشهد با انگیزه های مختلف اعم از دینی، فرهنگی و سیاسی و آغاز فعالیت علمی در این مراکز از دیگر عوامل رونق قلمداد میشود (کنتوری، ١٤٠٩ق ، ص ٤٦٥؛ امین ، ١٤٠٣ق ، ج ٩، ص ٥٢؛ عرفانیان ، ١٣٦٢ش ، ج ٧، ص ٨٤).
مباحث تاریخ و سیره نیز از دیگر شاخه های مورد توجه اندیشمندان شیعی در مناطق خراسان بوده است و شماری از آنان با انگیزه های متفاوت اقدام به نگارش آثاری در این باره کرده اند که برخی از تألیفات ارزشمند آنان از گزند حوادث به دور مانده و به دست ما رسیده که از جمله میتوان «روضۀ الأحباب فی سیرة النبی و الآله و الأصحاب » در سه جلد نوشتۀ سید امیر جمال الدین عطاءالله محمد دشتکی را نام برد (تهرانی، ١٤٠٣ق ، ج ١١، ص ٢٨٥).
از این رو گفته میشود مدارس دینی خراسان در عصر تیموریان ، در کنار مراکز عمده و اصلی شیعی در آن روز، نظیر مرکز علمی حله و جبل عامل ، سهم بسزایی در رشد و گسترش علوم اسلامی داشته است .