چکیده:
وقف به مثابه یک نهاد و همچنین کنشی نظاممند. از گذشته تاکنون ضمن ایفای
کارکردهای اجتماعی, اقتصادی, فرهنگی, توانسته است مورد توجه پژوهشگران باشد. یکی
از عرصههای مغفول وقفء توجه به کاریست اخلاقی آن است که کمتر مورد اهتمام بوده
است. به تعبیری وقف عملکردی است که نه فقط به وسیله منافع اقتصادی, بلکه با
اخلاق و نفس انسانی هدایت میشود و به همین دلیل معطوف به کنشگران بوده و به
مثابه فعل اخلاقی قابل بررسی است. همچنین اخلاق نقش مهمی در رسیدن انسان به
سعادت دارد که در متون دینی اسلام به ویژه قرآن بر تهذیب نفس تاکید بسیار شده
است. علامه جلال الدین دوانی از جمله صاحبنظران در علم اخلاق است که مبانی
اخلاقی خود را مشتمل بر علم و آگاهی,ء عقل, ایمان, عبادت. علم و عمل, ایمان به
خداوند.ء تعلیم و تربیت. اراده و شرع میداند. نظر به اهمیت این مسئله در این پژوهش
با روش توصیفی-تحلیلی کاربست اخلاقی وقف با نظر به آرای علامه جلال الاین دوانی
تبیین شد و چنین به دست آمد که صدقات و انفاق در معنای اعم و وقف به معنای
اخص, مصداقی از فعل اخلاقی است که در بستری از علم و آگاهی, زمینهساز ایصال انسان به کمال نهایی است که در اندیشه علامه این کمال همان رسیدن به مقام الهی و قرب
حق است. هر چند ایشان این مرتبه را ویژّه انسان کامل میدانند؛ ولی انسان با وقف
کردن» گسستن از امور مادی را با تکیه بر عزم اراده خود تجربه میکند که ضمن در یی
داشتن آرامش درونی» موجبات تقرب و تجلی محبت الهی و در یک پیوستار وسیعتر
موجب تالیف نفوس انسانهای دیگر را فراهم میکند. بدین معنی که بذل و بخشش
انسان ضمن تهذیب نفس و تصعید درونی» میتوان قوام و انسجام جامعه را در یی داشته
باشد. این کاربست از نظر علامه دوانی اینگونه قابل تبیین است که ایشان معتقدند بستر
جامعه محل ظهور کمال و فضایل اخلاقی است و افراد مدینه همه تلاششان فراهم آوردن
زمینه خیرات و دفع شرور است. فرد واقف نیز با فعل اخلاقی خود.ء در بستر اجتماع سوق
دهنده نفوس به سمت فضایل اخلاقی است.