چکیده:
نوشته پیشرو با دیدگاه ژئوپلیتیکمحور، در صدد بررسی روند رویکرد سیاست خارجی ایران در جنگ دوم قرهباغ و عوامل موثر بر آن است. با تقسیم جنگ به سه دورهی «محسوس نبودن برتری آذربایجان»، «محسوس بودن برتری آذربایجان» و «تثبیت برتری آذربایجان»، سه روند «اهمال»، «بلاتکلیفی» و «غافلگیری» در روند سیاست خارجی ایران قابل تبیین است. طبق ادعای پژوهش، کلان روایت "قرهباغ خاک اسلام است"، رویکرد کلی جمهوری اسلامی ایران در بحران قرهباغ را متاثر کرده است. عدم اجماع در داخل، مماشات با روسیه، دشمنی اسرائیل، رقابت با ترکیه و تقابل با نظام بینالملل از عوامل موثر بر کنشگری ایران در این جنگ بود. در جنگ دوم، ایران با اهمال از توان و ارادهی جمهوری آذربایجان و ناتوانی در ایجاد توازن میان دو روایت «پیوندهای دیرینهی مذهبی، فرهنگی و تاریخی و تکلیف حمایتی جمهوری اسلامی از شیعیان» و «بستر تجزیهطلبانه در استانهای آذرینشین ایران» به اعلام بیطرفی و کنشگری لفظی بسنده کرد. ایران پس از تسلط باکو بر مناطق مورد مناقشهی هممرز با ایران، با درک دیرهنگام از ارادهی جمهوری آذربایجان، با بلاتکلیفی به کنشگری پرداخت و به دلیل مشخص نبودن جزئیات طرح ابتکاری و عدمرایزنی و فعالیت دیپلماتیک گسترده، با بند مربوط به ارتباط بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان با جمهوری خودمختار نخجوان در توافقنامه مسکو که دستاویزی برای طرح کریدور زنگهزور شد، غافلگیر شد. این پژوهش، با رویکرد تحلیلی-تاریخی و روش «ردیابیفرایند»، با استفاده از منابع کتابخانهای انجام شده است.
This article, with a geopolitical-perspective, aims to examine the process of Iran's foreign policy approach in the Second Karabakh War and factors affecting it. By dividing the war into three periods: "Imperceptible Azerbaijan's superiority", "perceptible Azerbaijan's superiority" and "Consolidation Azerbaijan's superiority" the three trends of "negligence", "indecisiveness" and "surprise" can be explained in the process of Iran's foreign policy. According to the research claim, the macro-narrative of "Karabakh is the land of Islam" has affected the overall Iran's approach in the Karabakh crisis. The lack of internal consensus, appeasement to Russia, enmity with Israel, competition with Turkey and confrontation with the international system were among the factors affecting Iran's activism in this war. In this war, Iran neglected the Azerbaijan's power and will, and was unable to create a balance between the two narratives "Long-standing ties and the obligation of the Islamic Republic to support the Shiites" and "Separatist Context in Azeri provinces of Iran", and contented itself with declaring neutrality and verbal activism. After Baku dominated the areas bordering with Iran, with a belated understanding of the will of the Azerbaijan, took action with indecisiveness and due to the lack of clear details of the Innovative plan and the lack of consultation and extensive diplomatic activity, was surprised by clause 9 of the Moscow agreement, which became a pretext for the Zangezur Corridor project. This research was done with the analytical-historical approach and the "process tracing" method, using library resources.
خلاصه ماشینی:
استادیار گروه روابط بین الملل ، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران ، تهران ، ایران مقدمه آتش جنگی که در ٢٧ سپتامبر ٢٠٢٠ در جنوب قفقاز بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان شعله ور شد، پس از ٤٤ روز با توافق نامه ی ٩ نوامبر ٢٠٢٠ مسکو و با وساطت رئیس فدراسیون روسیه ، آتش بس را در قره باغ کوهستانی حاکم ساخت .
هر چند با جنگ دوم و توافق نامه ی مسکو، مناقشه ی قره باغ و اختلاف دو همسایه ی ایران حل نشد، اما آغاز روندی بود که میتواند به تحقق صلح و امنیت پایدار در قفقاز جنوبی منجر شود.
با اتخاذ رویکرد تحلیلی-تاریخی و روش «ردیابی فرایند» و بهره گیری از نظریه ی ژئوپلیتیک مبتنیبر خوانشی سه سطحی - سه حوزه ای، به این سوال که رویکرد سیاست خارجی ایران در جنگ دوم قره باغ ، چه ٢٠٢ روندی داشته و چه عواملی بر روند آن تاثیر گذاشته است ، پاسخ میدهیم .
در این دوره دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با بیخبری و اهمال از روندهای بین المللی، منطقه ای و داخلی، از درک اراده ی آذربایجان برای بازپس گیری مناطق مورد مناقشه و تغییر ژئوپلیتیک منطقه ی قفقاز جنوبی عاجز بود.
چنان که در بیانیه وزارت امورخارجه در واکنش به توافق ، به وضوح آمده است که «اصول آن [توافق نامه ] در طرح پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران نیز آمده بود» ( Ministry of ٢٠٢٠/١١/١٠ ,Foreign Affairs of the Islamic Republic of Iran).