چکیده:
با بررسی روایات امام علی(ع)، درمییابیم واژۀ دنیا در نگاه ایشان، از مفاهیم چندوجهی است. حوزههای کاربردی دنیا در نهجالبلاغه، گاهی متوجه نشانههای عالم بوده و گاه ماهیت ابزاری دنیا را تبیین مینماید. در مواردی نیز به وابستگی موجودات مادی در مقایسه با ذات الهی اشاره دارد. گاهی هم درصدد توصیف نسبت ارزش دنیا با آخرت است. در مواضعی نیز با اسلوبهای بیانی متنوعی، به هدفمحوری دنیای جدای از آخرت اشاره شده است. پس از دقّت در رویکردهای گوناگون دنیا در نهجالبلاغه و کشف معنای جامع آنها، درمییابیم که معیار ارزشگذاری دنیا و ستایش و نکوهش آن، قابل تسرّی به تمام نگرشهای موجود نیست. چنانکه رویکرد آیتانگارانه، از اقسام شیوۀ استدلال محسوب شده و به ذاتیات و تکوینیات مرتبط است. گونه نسبیت در مقابل اطلاقِ رویکرد نسبیانگارانه نیز بیانگر حالت کلّی و طبیعی و تذکّر به واقعیتی مبرهن در خارج و آشنا در ذهن است. محوریت نگرشهای ابزار انگارانه، هدفانگارانه و گونه نسبیت در مقابل حقیقتِ رویکرد نسبیانگارانه، بر پایۀ کیفیت تعامل انسان با دنیا بوده و از اینروی قابل ارزیابی هستند. در این میان، رویکرد ابزار انگارانه، معرِّف دنیای ستوده بوده و به عکس نگرش هدفانگارانه، نمایانگر دنیای نکوهیده است. گونه نسبیت در مقابل حقیقت نیز جایگاهی دو وجهی دارد، به صورتی که دنیا در آنِ واحد و مطابق رابطۀ طولی اعمال انسان با آخرت، یا بر اساس رابطۀ غایی رفتار انسان با دنیا، میتواند هم جلوۀ ستوده پیدا کند هم جلوۀ نکوهیده.
Examining the narrations of Imam Ali (AS), we find that the word world in his view is one of the multifaceted concepts. The practical domains of the world in Nahj al-Balaghah sometimes pay attention to the signs of the world and sometimes explain the instrumental nature of the world. In some cases, it refers to the dependence of material beings in comparison with the divine essence. Sometimes he tries to describe the relationship between the value of this world and the hereafter. In some places, with various expressive methods, the central goal of the world apart from the hereafter has been mentioned. After careful consideration of these approaches, we find that the world valuation criterion does not extend to all existing attitudes. As the verse approach is related to natures and formations. The kind of relativity as opposed to the application of the relativistic approach also expresses the general and natural state and reminds us of an obvious and familiar reality in the mind. The centrality of instrumentalist, goal-oriented and relativistic attitudes towards the truth of the relativistic approach is based on the quality of human interaction with the world and can therefore be evaluated.