چکیده:
هدف از نگارش این مقاله بررسی فرایند ارتقاء واکه قبل از خیشومیها در واژههایی است که با وجود برخورداری از بافت واجی متناسب، بدون انجام این فرایند تلفظ میشوند. بدین منظور، 110 واژه رایج از زبان فارسی دارای بافت واجی لازم، انتخاب و از 150 گویشور فارسیزبان خواسته شد تا این واژهها را به سبک غیررسمی تلفظ کنند. پس از ثبت و واجنگاری تلفظ گویشوران، تغییرات واجی و چگونگی عملکردن فرایند مورد نظر بررسی شد. این که چرا یک فرایند واجی در بافتهای مشابه گاهی عمل میکند و گاهی عمل نمیکند، ضروری مینماید تا با انجام پژوهشی مشخص شود که این فرایند تحت تأثیر چه موانع یا عواملی بودهاست. اجرای این پژوهش به روش پیمایشی و میدانی و سپس تحلیل محتوای کیفی انجام شد و یافتهها نشان داد که فرایند ارتقاء واکه قبل از خیشومیها عمدتاً در مقولههای بسته و واژههایی عملکرده که از گذشته در زبان بوده و با افراشته شدنِ واکۀ افتاده تلفظ میشدهاند. استناد به ملاحظات تاریخی حاکی از توقف این فرایند است و به همین خاطر واژههای جدید را شامل نمیشود، اما عوامل دیگری سبب شده تا در صورت وجود بافت متناسب در بسیاری واژههای قدیمیتر نیز افراشتگی واکه عمل نکند. این عوامل عبارتند از: 1. بافت ایجاد شده مربوط به دو تکواژ باشد. 2. کلمه مورد نظر وامواژه باشد. 3. اسامی خاص. 4. بافتی که در آن، عمل کردن یک فرایند واجی دیگر باعث مجاورت واکۀ پسین افتاده با خیشومی شده باشد. 5. وجود بافت متناسب در مقولههای باز و حوزههای نوین آموزشی و فناوری.
The current research aims at studying a frequent phonological process. A sort of vowel-consonant harmony which acts when the vowel /ɑ/ followed by a nasal consonant. The process sometimes does not act in many Persian words. This article deals with the Persian words, having the required phonological circumstances, but Persian speakers do not raise their vowels. Many university students look for the reasons and it needs a more detailed study. The research method is a survey, qualitative content analysis and the data included in 110 words gathered by purposive sampling to make a questionnaire. The interviewees include 150 speakers who are fluent in Persian. The vowel raising of /ɑ/ before nasals stops in accordance with the historical documents and in newer words. The findings show that even in older words, the process does not act because of: 1. The required phonological arrangement stands in two morphemes, 2. In loanwords, 3. In proper nouns, 4. When another phonological process bleeds or put a falling vowel adjacent to a nasal. 5. In open class words of the new domains like teaching and technology.