چکیده:
براساس بینش توحیدی، آفرینش انسان دارای هدف نهایی است و همه تلاشهای او باید در راستای نیل به آن، جهتگیری شود. کمال نهایی انسان عبارت است از شکوفایی همه استعدادها و ظرفیتهای ذاتی، معنوی او که در پرتو انتخاب ارادی و حرکت اختیاری فعلیت پیدا میکند و در کاربرد قرآن، از آن نقطه نهایی کمال، با عناوین «فوز»، «فلاح» و... تعبیر شده است. مسیله پژوهش حاضر این است که آیا، از منظر قرآن کریم، کمال نهایی در افراد، مرتبه پذیر بوده و دارای درجات مختلف است یا نه؛ تحقیق پیش رو با هدف پاسخ گویی به این مسیله با روش توصیفی تحلیلی سامان یافته است. حاصل پژوهش این است که با توجه به مفاد آیات، ذومراتب بودن علم و معرفت به عنوان بعد بینشی، و تقوا و عمل صالح به عنوان بعد توانشی، و محبت، ایمان و گرایش به خیر و فضیلت اخلاقی در بعد گرایشی، و نیز مرتبه پذیری لذتهای روحی و معنوی، خوف و رجاء، اطمینان و رضا در بعد احساسی و انفعالی انسان، عامل مرتبه پذیری کمال نهایی مترتب بر این ابعاد است.
خلاصه ماشینی:
حاصل پژوهش اين است که با توجه به مفاد آيات، ذومراتببودن علم و معرفت بهعنوان بعد بينشي، و تقوا و عمل صالح بهعنوان بعد توانشي، و محبت، ايمان و گرايش به خير و فضيلت اخلاقي در بعد گرايشي، و نيز مرتبهپذيري لذتهاي روحي و معنوي، خوف و رجاء، اطمينان و رضا در بعد احساسي و انفعالي انسان، عامل مرتبهپذيري کمال نهايي مترتب بر اين ابعاد است.
بعد بينشي کمال اشاره به جنبههاي شناختي و آگاهي و معرفت انسان دارد؛ بعد گرايشي کمال نيز به کششها و اميال عالي انساني گفته ميشود و بعد توانشي کمال عبارت است از مرحلۀ عملي و توانمنديهاي انسان بر عمل شايستۀ اختياري و بعد انفعالي کمال عبارت است از تأثرات روحي و رواني و حالات مثبت، نظير خوف و خشيت الهي، که براي انسان کمالآفرين رخ ميدهد؛ هرچند به اين مسئله بهصورت پراکنده، در برخي از آثار، همچون تفسير الميزان علامه طباطبائي ذيل آيات مرتبط با درجات کمال، انسانشناسي؛ بهسوي خودسازي و ديگر آثار علامه مصباح يزدي پرداخته شده است (ر.
با توجه به اين آيات، و آياتي که از افراد ضعيفالايمان خبر ميدهد (انفال: 49؛ احزاب: 12؛ محمد: 20)؛ يا آياتي که دستور به ايمان آوردن اهل ايمان ميکند (نساء: 136)؛ مرتبهپذير بودن ايمان استنباط ميشود و ازآنجاکه ايمان، نخستين سرمايۀ انسان براي کسب کمال بهشمار ميآيد، طبعاً افزايش ايمان آدمي، نسبت مستقيمي با نيل به مراتب بالاي کمال نهايي او خواهد داشت.