چکیده:
اخیرا، مطالعات و تحقیقات در اقتصاد اسلامی، از نظر گستره کلی و حجم مباحث و موضوعات، وارد مراحل تازهای شده است. در عین حال، پژوهش در این حوزه ـ حداقل در بعضی ابعاد ـ هنوز در قدمهای اول قرار دارد. بنابراین، بروز اختلاف نظرها، ابهامات، و در مواردی وجود سردرگمیهای محققان – یا خوانندگان و علاقهمندان به نوشتههای – اقتصاد اسلامی از یک طرف، نسبتا طبیعی به نظر میرسد. اما این امر از سویی دیگر، میتواند برای پیشرفت کار مشکل آفرین باشد. لذا، ترسیم پایههای ابعادی از آن، همچون: معرفتشناسی و روش شناسی، میتواند باعث شفافسازی مطالعات، و در نتیجه بالا بردن کارایی آن گردد. مقاله حاضر در صدد است که حداقل عنوانها، سرفصلها و عناصر قابل مطالعه در این دو حوزه را بیان کند. در بخش اول، مطالب مقدماتی ذکر میشود. مطالب اصلی مربوط به معرفتشناسی و روش شناسی، در بخشهای بعدی تدوین میگردد.
خلاصه ماشینی:
"همان طور که در بخش معرفت شناسی نیز اشاره شد، پیوندهای اخلاقی، ارزشی و عقیدتی با روشها و اصول حاکم بر آنها و ترسیم علمی این ارتباط در قالب طراحی الگوهای سازگار، از دیگر مباحث جدی در روششناسی اقتصاد دینی و اسلامی است.
تأثیر و تأثر آنها بریکدیگر چیست؟جدایی یا جدا نبودن بین حوزهای ارزشی و اثباتی، چگونه توجیه میشود؟ جایگاه فروض، مبانی و اصول موضوعه اقتصاد دینی، کارکرد آنها و نقش آنها در الگوسازی و شواهد تجربی، چگونه است؟ مکانیسم ارتباط دهی امور هنجاری و اثباتی با توجه به واقعگرایی معرفت شناختی، در اقتصاد اسلامی چگونه است؟ ارتباط نظریه اقتصاد اسلامی با شواهد خارجی و تجربی، چگونه است؟ آیا قضایای اقتصاد اسلامی، صرفا تحلیلی خواهند بود یا پیوند تجربی و آزمون واقعی دارند؟ اصولا، محقق اقتصاد اسلامی باید مبانی ارزشی را – به گونهای که سازگاری دینی وعلمی حفظ شود- در قالب الگوهای علمی طراحی کند؛ زیرا در هر صورت، هدف علم کشف برخی از ساز و کارهای حاکم بر هستی است.
ترسیم این امر با توجه به تعیینی بودن مبانی ارزش، و ابزاری بودن روشهای علمی، چگونه خواهد بود؟ آیا طراحی هر الگوی دینی همانند خود مبانی دینی، خطا ناپذیر است؟ یا اینکه با توجه به توان محقق، نواقص مطالعات علمی و فرض انسان جایز الخطا، الگوها قابلیت نقد دارند؟ با توجه به معرفت شناختی واقعگرایانه – و پیام پیامبر در تأکید و تدوین امور واقعی32 -، نارساییهای مطالعات بشری، دسترسی نداشتن همه جانبه به عناصر تعیینی و وجود احتمالات و شکهای عقلایی، طراحی الگوهای سازگار واقعی و ارزشی و نشان دادن روشهای نقد و بررسی آنها، از دیگر عناوین و سرفصلهای متدلوژی اقتصاد اسلامی است."