چکیده:
مسئولیت کیفری یعنی قابلیت توجه اتهام و تحمیل کیفر به شخصی که با وصف عقل،بلوغ،اختیار و قصد ، مرتکب جرم شده است. در حقوق جزا اصل بر شخصی بودن مسئولیت کیفری است. با این حال مقوله مسئولیت کیفری ناشیاز فعل غیر به عنوان استثنایی بر اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری است.مسئولیت کیفری ناشی از فعل غیر از مباحث جدید حقوق کیفری به شمار می رود و سابقه مسئولیت کیفری ناشی از فعل غیر به قوانین حمورابی که از قدیمی ترین قوانین مدون بوده برمیگردد.در دوران معاصر نیز اگرچه اصل شخصی بودن مجازاتها پذیرفته شده است ولی قانونگذار در برخی موارداین اصل را نادیده گرفته و مسئولیت کیفری را متوجه اشخاصی که در وقوع جرم دخالتی نداشته قرار داده است. از جمله مسائل مرتبط با مسئولیت کیفری و اصل شخصی بودن آن، مسئولیت کیفری ناشی از رفتار دیگری است که قانون گذار در ماده ۱۴۲ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ از آن تحت عنوان مسئولیت کیفری به علت رفتار دیگری» یاد کرده است؛ بدین معنا که مسئولیت کیفری متوجه شخصی میگردد که دخالتی در ارتکاب جرم نداشته است اما به دلیل وجود شرایطی خاص بنابر صلاحدید قانون گذار مسئول شناخته شده و مجازات میگرددحقوقدانان برای توجیه مسئولیت کیفری ناشی از فعل غیر در مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی،نظریاتی از قبیل :نظریه مسئول نیابتی ،نظریه مطابقت یا انطباق،نظریه اجتماع یا انباشتگی اراده و ... برای مسئولیت کیفری شخص حقیقی نظریاتی مانند:نظریه خطر و ،نظریه تقصیر ،فاعل معنوی ،سبب اقوی از مباشر رامطرح نموده اند.
خلاصه ماشینی:
با وجود این فرض اینکه مقام مافوق تنها به دلیل رفتار مجرمانه زیردستانش است که مسئول می شود اشتباه است؛ بلکه مسئولیت مافوق از کوتاهی او مبنی بر منع یا مجازات رفتارهای مجرمانه زیردستانش نشأت می گیرد دانسته اند به عبارت دیگر با اتکا به این تعریف و همچنین اسناد بین المللی موجود در این زمینه میتوان گفت که مسئولیت کیفری مقامات ،مافوق که بعضاً از آن تحت عنوان مسئولیت کیفری فرماندهان نیز یاد میشود عموماً ناظر به مواردی است که در افرادی که در موقعیت فرماندهی قرار دارند به این امر که جرمی ارتکاب یافته یا در آینده ارتکاب خواهد یافت واقف هستند اما علیرغم این آگاهی و همچنین علیرغم داشتن توانایی نسبت به جلوگیری یا ممانعت زیردستان خود از ارتکاب جرم یا مجازات آنها در انجام این وظیفه کوتاهی مینمایند بنابراین دارای مسئولیت کیفری شناخته می شوند.
دوم، مسئولیت کیفری انتسابی در قبال رفتار غیرقانونی زیردست که لزوماً مبتنی بر کوتاهی ما فوق از انجام عمل در این موارد است - جلوگیری از یک رفتار غیرقانونی خاص؛ ۲- فراهم کردن اقدامات کلی احتمالی برای جلوگیری یا منع رفتار غیرقانونی؛ -۳- تحقیق نسبت به رفتارهای غیرقانونیبا بررسی اسناد بینالمللی در مییابیم که از بین دو مفهوم ذکر شده، مفهوم دوم بیشتر مورد توجه قرار گرفته است به عنوان مثال میتوان به ماده ۲۸ اساسنامه دیوان کیفری بین المللی اشاره کرد که مقرر میدارد فرماندهان نظامی و مقامات غیرنظامی در قبال جرایمی که در صلاحیت دیوان است و از سوی نیروهایی که تحت فرماندهی و کنترل مؤثر آنان است ارتکاب مییابد از نظر کیفری مسئول شناخته میشوند.