چکیده:
وحدت و انسجام اسلامی یکی از مهمترین دغدغه های اندیشمندان
و مصلحین جوامع اسلامی بوده است. زیرا دشمنان جهان اسلام همواره
سعی نمودهاند با دامن زدن به اختلافات موجود و بزرگ نمایی آن مانع از
وحدت و همدلی مسلمانان گردیده و زمینه را برای سلطه خویش فراهم
ساخته و در صدد غارت آنها برآیند. بنابراین ما شاهد این مساله هستیم
که با وجود اینکه بیش از یک چهارم جمعیت جهان مسلمان هستند و
بیشترین منابع طبیعی و انرژی جهان را در اختیار دارند تا کنون نتوانسته
اند وضعیت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی قابل قبولی داشته باشند و
مادامیکه وضعیت کنونی استمرار داشته باشد نمیتوان امید چندانی به بهبود
این شرایط داشت.
یکی از مهمترین مصلحان دینی معاصر و از شیفتگان ترقی و اتحاد
عالم اسلام که طرحی را برای اتحاد امت اسلامی ارائه نموده و تلاش
فراوانی در این راستا داشته است، حکیمالامت علامه اقبال لاهوری (رح)
(1289-1357ق/1877-1938م) است. او نیز از وضعیت اسفبار
مسلمین در دوران حساس زندگی خویش رنج میبرد و در جستجوی
راهی برای درمان ایشان بود. او در شناسایی درد های مسلمین با پیشگامان
خود- سید جمال الدین اسد آبادی و محمد عبده- اشتراک نظر فراوان داشته
است. لکن در ارائه راه های درمان تا حدی از آنها متمایز میگردد. اقبال به
خوبی میدانست که اسلام نه ملّی گرا است و نه استعمارگر؛ بلکه جامعۀ
مللی است که مرزهای مصنوعی و تمایزات نژادی را برای تسهیل شناسایی
قبول دارد؛ نه برای آنکه عمق دید اعضای این جامعه را محدود سازد. گویا
ملت یا امت اسلامی در اقوام جذب نمیشود بلکه خود میتواند که آنها را
جذب کند.