چکیده:
ایجاد «گرایش به تفکر» رویکردی است که اخیراً برای پرورش تفکر در نظامهای آموزشی جهان موردِتوجه قرار گرفته است؛ چراکه صرفاً با آموزش «مهارت» اندیشیدن به فراگیران، نمیتوان اندیشهورز شدن آنها را تضمین کرد. ازآنجاکه گرایش فکری پدیدۀ فرهنگی است و از تعامل با باورها، ارزش و هنجارهای محیطی نشئت میگیرد، توجه به عناصر فرهنگی در «گرایش به تفکر»، بسیار حائز اهمیت است؛ ازاینرو، هدف در پژوهش حاضر، شناسایی عوامل و موانع گرایش به تفکر، براساس قرآن کریم و ارائۀ پیشنهاداتی برای نظامهای تربیتی، بود. برای این منظور 232 آیه که حیطۀ مفهومی و مضامین آنها نمایانگر موضوع تفکر در قرآن کریم بودند، شناسایی و موردِتحلیل قرار گرفتند. پساز استخراج مفاهیم اولیه (28 مفهومپایه)، درنهایت، 4 محور کلیدی برای عوامل و موانع «گرایش به تفکر»، از دیدگاه قرآن کریم، شناسایی شد. نتایج پژوهش حاضر، از نگاه قرآن کریم، بیانگر آن است که به جریان انداختن تفکر نیازمند عواملی چون منابع و موضوعاتی برای تفکر، روش مناسب، مصونسازی تفکر از عوامل بازدارنده (موانع) و تقویت و راهبری تفکر، از طریق عوامل تسهیلکننده، است. بر همین اساس، لازم است مربیان با ایفای نقش الگویی برای تفکرورزی، تهیه محتوای غنی و نافع، فراهم کردن فرصتها و فعالیتهایی برای تفکر و چالشهای فکری، فرضیهآزمایی، گسترش ظرفیت درک شهودی و باطنی، تربیت اخلاقی و تهذیب نفس و زمینۀ گرایش به تفکر را در فراگیران فراهم نمایند.
Creating "disposition to thinking" is an approach that has recently been taken into consideration for cultivating thinking in the world's educational systems; because simply by teaching the "skill" of thinking to the learners, it is not possible to guarantee becoming a thinker. Since intellectual disposition is a cultural phenomenon and originates from interaction with environmental beliefs, values and norms, it is very important to pay attention to cultural elements in the disposition to think. Therefore, the research aim is to identify the strengthening factors and barriers to the disposition to think based on the Holy Qur'an, and as a result, some suggestions for educational systems. For this purpose, 232 verses whose conceptual scope and themes represented the topic of thinking in the Holy Quran were identified and analyzed. After extracting the basic concepts (28 basic concepts), finally, 4 key axes for the strengthening factors and barriers to the disposition to think from the perspective of the Holy Quran were obtained. The results of the present research, from the perspective of the Holy Quran, indicated that making thinking flow requires factors such as: sources and topics for thinking, appropriate methods, protecting thinking from inhibiting factors (obstacles) and strengthening and guiding thinking through facilitating factors. Based on this, it is necessary for educators to play the role of a model for thinking, providing rich and useful content, providing opportunities and activities for thinking and intellectual challenges, hypothesis testing, expanding the capacity of intuitive and esoteric understanding, moral education and refinement of the self can provide the students with a disposition to think.
خلاصه ماشینی:
1718 // چکیده ایجاد «گرایش به تفکر» رویکردی است که اخیراً برای پرورش تفکر در نظامهای آموزشی جهان موردِتوجه قرار گرفته است؛ چراکه صرفاً با آموزش «مهارت» اندیشیدن به فراگیران، نمیتوان اندیشهورز شدن آنها را تضمین کرد.
ازآنجاکه گرایش فکری پدیدۀ فرهنگی است و از تعامل با باورها، ارزش و هنجارهای محیطی نشئت میگیرد، توجه به عناصر فرهنگی در «گرایش به تفکر»، بسیار حائز اهمیت است؛ ازاینرو، هدف در پژوهش حاضر، شناسایی عوامل و موانع گرایش به تفکر، براساس قرآن کریم و ارائۀ پیشنهاداتی برای نظامهای تربیتی، بود.
تفکر کاری است که باید فعالانه و با صرف وقت و انرژی انجام شود و مانند هرکار ارادی دیگر به انگیزه و گرایش نیاز دارد تا در مرحلۀ بعد، فرد بخواهد و بتواند مهارتهای لازم برای درست اندیشیدن را بهکارگیرد؛ بنابراین، «گرایش به تفکر» 1 سازهای فراتر از قابلیتهای ذهنی بوده و ابعاد عاطفی را هم به آن اضافه میکند (Richhart & Prkins, 2000).
از سوی دیگر، با عنایت به وجود منابع غنی و اصیل اسلامی برای پرورش همهجانبۀ انسان، بهویژه آموزههای قرآنی دربارۀ تفکر، به نظر میرسد که میتوان با روشی نظاممند در پی شناسایی عوامل و موانع «گرایش به تفکر»، از قرآن کریم، برآمد و براساس آن، پیشنهاداتی برای اصلاح نظام تربیتی مطرح نمود.
پرسشگری: پرسش اساساً با ساختار تفکر و ادراک در وجود انسان ارتباط دارد و غرض نهایی از طرح پرسش، کسب علم و ادراک برای پرسشکننده است: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما وَ يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ * فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْيَتامى قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ».