چکیده:
پنج قول معروف در این مساله وجود دارد: 1. زوجه به طور مطلق از عین همه ترکه ارث می برد. (ابن جنید) 2. زوجه از عین و قیمت رباع اراضی مسکونی هیچ ارثی نمی برد اما از عین دیگر زمینها و از قیمت ابزار و مصالح ساختمانی ارث می برد. (شیخ مفید) 3. زوجه از عین خانه و زمین مسکونی ارث نمی برد ولی از قیمت آنها واز عین زمینهای دیگر ارث می برد (سید مرتضی) 4. زوجه اگر دارای فرزند باشد، از عین همه زمینها ارث می برد و اگر بدون فرزند باشد هیچ ارثی از زمینها نمی برد و فقط ازقیمت ابزار ومصالح ساختمانی ارث می برد.(شیخ طوسی و فقهای پس از او) 5. زوجه به طور مطلق، نه از عین و نه از قیمت اموال غیر منقول ارث نمی برد. فقط از قیمت ابزار و آلات و مصالح ساختمانی ارث می برد. (نظر مشهور متاخرین) دراین مقاله ط ی چهار ملاحظه مهم، نارسایی دلالت روایات دال بر محرومیت زوجه اثبات شده است. سپس با جمع میان سه دلیل عمومات قرآنی، روایات دال بر محرومیت و روایات تفصیل دهنده میان زوجه فرزند دار و بی فرزند، قول ششمی در این مساله تاسیس شده است که بر اساس آن: زوجه اگر دارای فرزندی از مورث باشد، از عین همه اموال منقول و غیر منقول ارث می برد و اگر بدون فرزند باشد از عین اموال منقول و از قیمت اموال غیر منقول ارث می برد
خلاصه ماشینی:
با توجه به تعابیری که در بیان خود این روایات آمده و تعلیل به این که محرومیت زوجه از ارث زمین و خانه به سبب آناست که زن، شخص بیگانهای را داخل در ورثه نکند و میراث آنان را تباه نسازد، با آنکه گاه غیر از زوجه هیچ وارث دیگرینیست و تعابیر دیگری از قبیل این که زوجه، خویشاوند ثابتی نیست، پس جز در اموال غیر ثابت سهمی ندارد، یا آنچه دربعضی دیگر از این روایات آمده که زوجه را از ارث سلاح و چهار پایان نیز منع کرده است، و با توجه به دیگر نکات وخصوصیاتی که در این روایات آمده، بسیار بعید مینماید که مقصود از این روایات، همان ظاهر اولیه آنها باشد مبنی برمحرومیت زوجه به طور کلی از ارث خانه و زمین و مزارع و باغها، مگر از قیمت مصالح ساختمانی و چوب و درختانی که درآنهاست.
اگر از روایات تفصیل دهنده، چنین استظهار کنیم که مقصود آنها محرومیت زوجه از ارث عین خانه و زمین است نه مالیتآنها، خود این استظهار قرینهای است بر اراده همین معنا از عبارت [لاترث من الأرض شیئا]، خصوصا که برخی از این روایاتظهور در عدم ارث زوجه حتی از ساختمان دارد، چنان که در روایت عبدالملک از امام باقر یا امام صادق (ع) آمده است: [لیسللنساء من الدور و العقار شیء 1 ] در حالی که هیچ تردیدی در ارث بردن زنان از قیمت ساختمان خانه وجود ندارد، بنابر این،مقصود این روایات، عدم ارث زوجه از عین خانه و عقار است.