چکیده:
چهرۀ اردشیر بابکان به عنوان بنیانگذار دولت ساسانی در همۀ دوران طولانی تاریخ این
سلسله نه تنها فراموش نشد بلکه در سه مرحلۀ تاریخی درخششی نوین یافت و به شکل
پشتوانهای فرهنگی و سیاسی باعث قوام و دوام دولت ساسانی گردید.
در مرحلۀ نخست تصاویر و نوشتههای او بر سینۀ کوهستانهای پارس و در کنار گورگاههای
شاهنشاهان هخامنشی نوعی تداوم مستقیم را بین دولت هخامنشی و دولت ساسانی عینیت
میبخشید. این تداوم شامل شرایط ویژهای بود که دولت ساسانی در همانندسازی خویش با
دولت هخامنشی پدید میآورد. از قبیل تمرکز سیاسی، برخورداری از فره ایزدی، سلطنت
موروثی، ایجاد ارتش، توسعۀ مرزها و ....
در مرحلۀ بعدی که شامل بخش پایانی نظام ساسانی است جنبش فرهنگی جدیدی پدید میآید
که نگاهی به گذشته دارد و تلاش مینماید افکار و نیات بنیانگذار دولت ساسانی را به
شکلی نمایان در معرض دید بزرگان و شاهزادگان ساسانی قرار دهد و از اردشیر، چهرهای
مذهبی، پیشنگر و اندرزگر به آیندگان بنماید تا بتوان مشکلات موجود را از دیدگاه وی
مطرح و حل نمود. خداینامهها، گاهنامهها، اندرزنامهها مربوط به این عصر
میباشد. در آخرین مرحلۀ اردشیر ساسانی در نگاه مورخان اسلامی به پایمردی ترجمۀ کتب
ساسانی، در پوششی از
اسطوره و حماسه قرار میگیرد و سرانجام در نامۀ تنسر به چهرهای فناناپذیر مبدل
میشود و به عنوان مظهر ارادۀ ملی، پشتوای حکمت و تدبیر سیاسی و ... معرفی میگردد.
در این گزارش سعی میشود پیوند این سه مرحله با عنایت به نقش بسیار مهم کتیبهها به
عنوان یافتههای نوین تاریخی- مورد بررسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به سیر مبارزات اردشیر اول علیه دولت اشکانی- از آغاز قرن سوم میلادی- تا براندازی آن به سال 224 میلادی- و انعکاس تطبیقی آن در کتیبههای ساسانی در طول زمان سلطنت اردشیر اول (242-224-م)، چند تصویر از بنیادگذار این سلسله در کوههای پارس نقش گردیده است که هر کدام از آنها، نمایانگر بینشی خاص نسبت به شرایط موجود میباشد.
چند نکته در این تصویر به چشم میخورد، یکی آنکه فرزندان اردشیر و خانوادۀ او و دو تن از بانوان حرم- احتمالا بانوان بانو ملکه دینک- در این محل حضور دارند که بیانگر قداست خاندان شاهی است، دیگر آنکه در پشت اردشیر، نمایندۀ دودمان (کارن= قارن) که از نشانۀ کلاهش تشخیص داده میشود قرار گرفته است و این امر بیانگر مسألهای است که علیرغم گزارشهای تاریخی که متذکر شدهاند اردشیر با این خاندان- به دلیل حمایت آنها از اشکانیان- رفتاری خشن و سرکوبگرانه داشته است، با این همه، حضور نمایندۀ این خاندان در تصاویر نخستین ساسانی- احتمالا علامت اختلافی است که بخشی از این خاندان که با اردشیر از در مسالمت درآمده بودند با بخش دیگری از آنان که به شدت سرکوب گردیدند، داشتهاند.
در این نقش برجسته، علاوه بر آنکه اهورامزدا قدرت معنوی خویش را به اردشیر اعطا مینماید و او را به عنوان نماینده زمینی خود معرفی میکند، حضور اعضای خاندان سلطنت نیز در این تاج بخشی حایز اهمیت است و بیانگر این حقیقت میباشد که نه تنها شاه از قداستی معنوی برخوردار است بلکه فرزندان بلافصل و اعضای اول خاندان همچون ولیعهد، ملکه و شاهزادگان طراز اول نیز از چنین لطف و مرحمت اهورایی برخوردار هستند."