چکیده:
تخلص،تا آنجا که به غزل مربوط میشود،نام شعری شاعر است که اغلب در بیت آخر غزل به کار میرود.با آنکه غزلسرایان بزرگ،تخلص خود را در اکثر غزلیاتشان آوردهاند،ادبا چیزی دربارهء علت و ضرورت آن ننوشتهاند.از آنجا که در بلاغت و علوم ادبی ما،بین شاعر و گویندهء شعر،تمایز قائل نشدهاند،ماهیت نظری و ارزش زیباییشناختی تخلص مجهول باقی مانده است.البته این بدان معنا نیست که شاعران بزرگ از ماهیت و ارزش تخلص غافل بودهاند،بلکه قرائن نشان میدهد شاعران بزرگی همچون حافظ،چه در انتخاب تخلص و چه در کاربرد آن معیارهایی داشتهاند.کشف این معیارها نه تنها ارزش و ماهیت تخلص را آشکار میکند،بلکه به سبکشناسی شعر شاعر نیز کمک میکند.
تخلص در شعر هر شاعری علاوه بر کارکردهای عمومی،ممکن است دارای کارکردهای ویژه باشد.چنانکه در شعر حافظ،دارای کارکردهای ویژه است.از مهمترین کارکردهای تخلص در شعر حافظ،گسترش ایهام از درون شعر به بیرون شعر،یا به بیان دیگر،سرایان ایهام از شعر به شاعر است.در این مقاله،کوشیده شده است ماهیت تخلص از طریق تحقیق در منابع مختلف بررسی شود و سپس ارزش زیباییشناختی آن با تمایز میان گویندهء شعر و شاعر، و بررسی کاربرد آن در غزلیات حافظ تبیین گردد.
خلاصه ماشینی:
"(شعر شناختی)دارد و آن سؤال این است که چه رابطهای بین شاعر و تخلص وجود دارد و چه
این نوع انتخاب به شاعر کمک میکند در بعد معنایی،آثار خود را از شعر محو کند و آن
ناظم الاطباء در تعریف این اصطلاح نوشته است:«نامی که شاعر برای خود مقرر کند و
اثنی عشر بیتا»(خواجه عماد الدین گاوان،1831:ص 101)همچنین دربارهء تخلص میگوید:«و در این زمان مستحسن آن است که اسم شاعر در آخر غزل مذکور باشد.
تفتازانی در تعریف این نوع تجرید مینویسد:«و نوعی از آن،این است که شخص،از لحاظ صفتی که موضوع کلام است،شخص دیگری را از خود انتزاع کند و سپس او را مخاطب قرار
شاعر است که به زبان گویندهء دراماتیک شعر جاری میشود تا به گوش مخاطب برسد.
انتخاب کرده که خود حافظ قرآن بوده است،اما به نظر میرسد این یگانه دلیل شاعر نبوده
همین دلیل است که بسیاری از شعرا نام یا لقب ممدوح خود را برای تخلص انتخاب
به بزرگی حافظ در انتخاب تخلص خود به همهء این موارد توجه داشته است.
حافظ با انتخاب این تخلص امکانی برای خود فراهم کرده که دیگران از
فراهم کردن آن ناتوان بودهاند و آن امکان این است که شاعر همچنان میان خود و گویندهء
شاعر در اکثر موارد این تخلص را طوری در شعر خود به کار برده
درون شعری اوست،بلکه یکی از مهمترین عوامل ابهامزا راجع به شخصیت خود حافظ است.
الف)برای درک ضرورت تخلص،لازم است بین شاعر و گویندهء شعر تمایز قائل شویم؛حتی
د)نوع تخلص و طرز کاربرد آن در شعر حافظ و احتمالا شعری دیگر با سبک شخصی آنها"