چکیده:
در این مقاله با گذری کوتاه بر آرایی که خاستگاه های هزار و یک شب را بر اساس شواهد داستانی، تاریخی، بوم شناسانه و منطقه ای مورد تفحص قرار داده اند، به هزار و یک شب – و به ویژه قهرمان محوری آن، شهرزاد – از منظر بن اندیشه و خاستگاه بنیادین اسطوره ای آن پرداخته شده است. در این جا کهن ترین صورتها و الگوهایی که شهرزاد بر ساخته آنهاست و بر اساس آنها عمل می کند، به عنوان بن اندیشه های سازنده شخصیت عمل کننده و اندیشمند هزار و یک شب، مورد جستجو قرار گرفته اند.
در فرآیند این جستجو در می یابیم که شهرزاد، تجلی دو بن اندیشه کهن ایرانی است: «هستی برای نبرد» و «فرجام اندیشی معاد شناسانه»
خلاصه ماشینی:
"در جستجوی شهرزاد هزار و یک شب دکتر محمود طاووسی عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس دکتر نغمه ثمینی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران فرهاد مهندسپور* چکیده در این مقاله با گذری کوتاه بر آرایی که خاستگاههای هزار و یک شب را براساس شواهد داستانی،تاریخی،بومشناسانه و منطقهای مورد تفحص قرار دادهاند،به هزار و یک شب-و بهویژه قهرمان محوری آن،شهرزاد-از منظر بن اندیشه و خاستگاه بنیادین اسطورهای آن پرداخته شده است.
این راز همان ایدهء بنیادین،یا بن اندیشهایست که نه تنها داستان آغازین(قصه محور)را بنا مینهد که سازنده و به حرکت درآورندهء گونهای ویژه از روایتگری است که لزوما با ساختوساز51داستان بنیادین آغازین پیوندی زنده،هماهنگ و زیبایی شناسانه دارد و مسلم آنکه هزار و یک شب توانسته است بیرون از خاستگاه فرهنگی و تاریخیاش با مردمانی دیگر،پیوندهایی برقرار کند،فهمیده شود و آرایههای فرهنگی گونهگونی را به خود بپذیرد.
«آیینهای متمرکز بر گرد پرستش و قربانی کردن ادواری،فرمانروایی مقدس که تجسد خدایی میرنده و زنده شونده الوهیتی خورشیدی،بود و به وصلتی رمزی با الههء زمین تن در میداد و هنگام خرمن میمرد و به وقت بهار تجسد دوباره مییافت»(فریزر،3831:ص 7)شاید بخشی از راز جاودانگی هزار و یک شب در این باشد که بنیاد باورهای آغازینش بر اموری طبیعی بنا گردیده، همچنانکه نهاد بشری اگر بنیادش بر طبیعت امور نباشد،در چالشهایی وارد میشود که توانای چیره شدن بر آن ممکن نیست.
در اینجا شهرزاد نمودی از زن-مادر[ایزد-مادر زمین]است که در این جدال میان دو اندیشه،دو قانون و دوگونهء اخلاقی-اجتماعی،تیشتر یا آرش نیست که با تیر و کمان به مبارزه برخیزد،او در زنانگی خود دارندهء عنصری است که با آن مرزهای نبرد تازه برای اندیشه -قانون-اخلاق را به پیش میبرد،و آن سخنوری و روایتگری است؛شکلی از روایتگری که برخاسته و سرچشمه یافته از دور بیپایان نبرد است."